Συνέντευξη στο περιοδικό "Fresh"
Θανάσης Παπακωνσταντίνου, Μάρθα Φριντζήλα, Αλέξης Αποστολάκης, Γιώργος Μπαντούκ, Δημήτρης Μπασλάμ, Δημήτρης Μυστακίδης
«Το πιο αληθινό κομμάτι του εαυτού μου βγαίνει στα τραγούδια.»
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου είναι ένας από τους πιο δημιουργικούς Έλληνες καλλιτέχνες και ένας από τους πιο σημαντικούς συνθέτες της γενιάς του. Μας έχει προσφέρει αληθινά τραγούδια που φτάνουν στην ψυχή και στις συναυλίες τα τραγουδάμε σχεδόν με ευλάβεια. Όμως ο Λαρισαίος τραγουδοποιός παράλληλα, με τη μεγάλη απήχηση στο κοινό, έχει καταφέρει να διαφυλάξει τον εαυτό του απ' την άνευ μέτρου δημοσιότητα κι έτσι οι -ούτος ή άλλως λίγες- συνεντεύξεις που δίνει αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τον συνάντησα παρέα με μερικούς από τους μουσικούς συνοδοιπόρους του: τον Αλέξη Αποστολάκη, το Γιώργο Μπαντούκ, το Δημήτρη Μπασλάμ, το Δημήτρη Μυστακίδη αλλά και την τραγουδίστρια Μάρθα Φριντζήλα με την οποία μοιράζεται τη σκηνή ήδη από το προηγούμενο καλοκαίρι. Η συζήτηση που ακολουθεί θα σας συνεπάρει. Είναι σαν να κοιτάς μέσα από την κλειδαρότρυπα τις στιγμές μιας δημιουργικής συντροφιάς και να σου αποκαλύπτονται τα κοινά τους σημεία, οι συμφωνίες και οι διαφωνίες που γεννάνε την τέχνη τους…
Του Τηλέμαχου Τσαρδάκα
Για ποιους λόγους δεν δίνεις πολλές συνεντεύξεις;
ΘΠ - Ένας βασικός λόγος που δεν θέλω να δίνω συνεντεύξεις είναι ότι πρέπει να ξέρεις πρώτα για ποιο λόγο δίνεις μια συνέντευξη. Για να γνωρίσει ο κόσμος καλύτερα τον άνθρωπο που μιλάει; Αν αυτός είναι ο λόγος τότε έχω να αντιπαραθέσω ότι το πιο αληθινό κομμάτι του εαυτού μου βγαίνει στα τραγούδια και στη μουσική γιατί έρχεται απ' τον κόσμο των συναισθημάτων που δεν επιδέχεται λογοκρισία. Επομένως είναι ότι πιο αυθεντικό υπάρχει μέσα μου. Στο στίχο, αλλά και στο λόγο, υπάρχει ένα φίλτρο που δεν αφήνει να βγουν όλα τα πράγματα προς τα έξω όσο ειλικρινείς και να είμαστε. Κατά συνέπεια δεν είναι τόσο αληθινό. Αυτός είναι ένας λόγος που θεωρώ κάπως μάταιο να μιλάω.
Πιστεύεις δηλαδή ότι ο καλλιτέχνης μιλάει μέσα από το έργο του;
ΘΠ - Ναι! Το πιο αληθινό κομμάτι είναι μέσα στο έργο του κατά τη γνώμη μου. Ένα δεύτερο είναι το ότι εγώ ασχολούμαι με τη μουσική επειδή μου αρέσει, δηλαδή περνάω καλά, που σημαίνει ότι είμαι καλοπερασάκιας! Για ποιο λόγο ένας καλοπερασάκιας να μιλάει; Γιατί να μη μιλάνε οι άνθρωποι που ξεπερνάνε ακόμα και το ανθρώπινο επίπεδο προσφέροντας ένα κομμάτι του εαυτού τους για τους άλλους και να μιλάω εγώ; Δεν το καταλαβαίνω. Πρέπει να μιλάνε αυτοί που προσφέρουν στους άλλους κι όχι οι καλοπερασάκηδες. Ένα άλλο είναι ότι δεν έχω πολλά να πω κι ότι αυτά που έχω να πω τα λέω μια δυο τρεις φορές το πολύ. Μετά καταντάει γελοίο να γυρνάς δεξιά κι αριστερά και να λες τα ίδια πράγματα. Πάνω κάτω σε μια συνέντευξη οι ερωτήσεις είναι οι ίδιες. Είχα δώσει μια συνέντευξη το 1995 στην τηλεόραση-τη μια και μοναδική. Και λέω ακριβώς τα ίδια πράγματα με τώρα. Νιώθω λίγο γελοίος γι' αυτό όπως καταλαβαίνεις. Ακόμα και τώρα, τα παιδιά θα έχουν ακούσει απαντήσεις μου που είναι ίδιες ακριβώς. Πόσο μάλλον εγώ που τις λέω κιόλας!
Όμως γίνονται και πολλές συνεντεύξεις και υπάρχουν πολλοί -ένα συγκεκριμένο είδος συνήθως- που προβάλλονται απ' όλο το σύστημα των ΜΜΕ. Εσείς έχετε το δικό σας κοινό και μια καλλιτεχνική στάση ιδιαίτερη που δεν τη συναντάμε κάθε μέρα ούτε και προβάλλεται πολύ. Δεν είναι λίγο άνιση αυτή η μοιρασιά; Κι αν αποστασιοποιηθείτε κι εσείς δεν είναι λίγο άδικο αυτό;
ΘΠ - Άδικο για ποιόν;
Για κάποιον που αν είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τα τραγούδια σας θα τα αγαπούσε πολύ.
ΘΠ - Μέσα από αυτά που θα πω εγώ θα γνωρίσει τη μουσική μου;
ΑΑ - Εννοεί σαν προώθηση.
ΜΦ - Για να κεντρίσει το ενδιαφέρον.
ΘΠ - Εγώ δε νομίζω ότι πρέπει να χρησιμοποιώ τα ίδια μέσα που χρησιμοποιούν άλλοι για να προβάλλουν το έργο τους. Εγώ νομίζω ότι ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Το μέσο καθορίζει το αποτέλεσμα. Όταν για μένα το μέσο δεν είναι το παν γι' αυτό που έχω μέσα μου φτιαγμένο, δεν μπορώ να το χρησιμοποιήσω. Αν το χρησιμοποιήσω θα με ακυρώσει ως άνθρωπο και σαν καλλιτέχνη.
ΜΦ - Εμένα μου έχει τύχει να πάρω ένα cd ή να πάω να δω μια ταινία επειδή διάβασα συνέντευξη. Έχει τύχει να πω «αυτός ωραία τα λέει, για να τον δούμε». Δεν πας εύκολα να ακούσεις κάτι τυχαία. Κάπως σου έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον.
ΔΜ - Ο Θανάσης δε δίνει τόσες πολλές συνεντεύξεις. Μια δυο άντε τρεις και γίνεται αυτό που λες.
ΘΠ - Κι απ' την άλλη μεριά νομίζω ότι δεν έχω βαθύτητα. Δεν έχω σημαντικά πράγματα να πω. Στο διανοητικό επίπεδο νομίζω ότι είμαι πολύ χαμηλά… Στο συναισθηματικό, ναι, έχω βάθος απροσμέτρητο! Αλλά στο διανοητικό είμαι ντενεκές![γέλια] Μιλάω πάρα πολύ ανώριμα θα έλεγα. Το πιστεύω αυτό. Και πιστεύω ότι η όποια επιτυχία έχουν τα τραγούδια μου στηρίζεται κυρίως σ' αυτό. Εάν το συναισθηματικό χάος που υπήρχε περνούσε κι από μια υψηλή διάνοια το αποτέλεσμα που θα έβγαινε θα ήτανε δυσνόητο. Έχουμε λοιπόν ας πούμε όλα αυτά που έρχονται και περνάνε από μια στενωπό και βγαίνουν πιο λιτά και πιο κατανοητά. Θα ήταν πολύ πιο σκοτεινά και μυστήρια αν είχα και υψηλό δείκτη νοημοσύνης. Πάσχω δε και από λεξιπενία!
ΔΜ - Καταρχήν μόνο και μόνο που χρησιμοποιείς τη λέξη λεξιπενία και το βάθος απροσμέτρητο μόνο λεξιπενία δε δείχνει.[γέλια]
ΑΑ - Είναι καλό και για επικεφαλίδα «Θανάσης Παπακωνσταντίνου - Πάσχω από μια απροσμέτρητη λεξιπενία»! Ή μάλλον «Θανάσης Παπακωνσταντίνου - Είμαι τενεκές!»[γέλια]. Το ζήτημα πάντως που αφορά στις συνεντεύξεις και στον τύπο είναι πολύ περίπλοκο, σε σημείο που αποφεύγει κανείς να απαντήσει. Για να έχεις ένα πρόσωπο προς τα έξω, προς τον πολύ κόσμο είσαι αναγκασμένος να συναλλάσσεσαι και να συνεργάζεσαι και με καρχαρίες. Όπως και να λέγονται αυτοί που εκπροσωπούν τους μεγάλους οργανισμούς και τις εταιρίες που θα βγάλουν τη μουσική σου προς τα έξω. Αυτό από μόνο του είναι ένας συμβιβασμός. Αν θες να παραστήσεις το μοναχικό σταυροφόρο που δεν θα τον ακούσει κανείς και θα τον ξέρουν μόνο λίγοι πάλι επιλογή σου είναι κι έχει καλώς.
ΔΜ - Δε μπορώ εύκολα να πω ότι αυτός κάνει καλά ή ο άλλος άσχημα. Αλλά από το βαθμό εμπλοκής του στο παιχνίδι καταλαβαίνεις με ποιον έχεις να κάνεις. Από το πόσο εύκολα μαϊντανοποιήται!
Η τηλεόραση πόσο έχει αλλάξει το περιβάλλον; Τι ερέθισμα είναι;
ΑΑ - Κακό κάνει. Από τη στιγμή που μια ολόκληρη γενιά μεγαλώνει βλέποντας και νομίζοντας ότι η ουσία είναι αυτό που δείχνει η τηλεόραση… Δεν νομίζω ότι κάνει καλό.
ΓΜ - Από ένα σύνολο αισθητικών αξιών την οποία δε συμμερίζεσαι στο ελάχιστο τη θέση σου τη διαχωρίζεις πολύ εύκολα…
ΜΦ - Αυτό που πιστεύω εγώ είναι ότι αυτή η ευκολία του να αλλάζεις τόσο εύκολα αυτό που βλέπεις άμα δε σου κάνει ή άμα βαριέσαι, το ζάπινγκ δηλαδή, έχει επηρεάσει πολύ αρνητικά τα πράγματα. Έχει μάθει σε αυτό ο κόσμος. Στο θέατρο για παράδειγμα. Ο κόσμος περιμένει να δει κάτι κι αν δεν του θυμίζει τηλεόραση δεν τον ενδιαφέρει. Αν οι χρόνοι δε συμβαδίζουν με το ζάπινγκ βαριέται γρήγορα. Σα να χρειάζεται παντού ένα τηλεκοντρόλ! Και στα μαγαζιά που παίζουμε το βλέπουμε αυτό. Ακούει για λίγο ο άλλος και μετά γυρνάει και μιλάει, παίρνει τηλέφωνο, θέλει να κάνει κάτι. Δεν μπορεί να κάτσει και να παρακολουθήσει.
ΘΠ - Είναι σαν να έχουν απέναντί τους την τηλεόραση, σαν να μην είμαστε εμείς αληθινοί μπροστά τους. Βέβαια την προσοχή του κοινού πρέπει να την κερδίζεις συνέχεια…
ΜΦ - Αυτό έχει ενταθεί από τότε που μπήκαν τόσο πολύ στη ζωή μας τα κινητά. Εμένα μου έχουν τύχει περιστατικά σε μαγαζιά που δούλευα που έλεγα: «δεν μπορεί μου κάνουν πλάκα». Να τραγουδάμε και να βγάζει ο άλλος το κινητό και να τηλεφωνάει και να μας λέει «πιο δυνατά! πιο δυνατά!» για να ακουστούμε στο φίλο του στο τηλέφωνο!
ΘΠ - Απ' την άλλη στην Αθήνα δε μπορώ να θυμηθώ πολλές φορές που ο κόσμος να μην άκουγε. Ήξερε που έρχεται και τι θα ακούσει. Ενώ στην επαρχία είναι πιο πολύ σαν κοσμικό γεγονός. Θα έρθουν οι τοπικές αρχές, θα έρθουν οι επιχειρηματίες κτλ. Δεν είναι καθαρά μουσικοί οι λόγοι που έρχονται… Βέβαια στην Αθήνα που είναι μια πόλη 5 εκατομμυρίων θα έρθουν 300 άνθρωποι να μας δουν που το έχουν επιλέξει. Αυτός που είναι στην επαρχία όμως , πχ στη Λάρισα, δεν έχει τόσες πολλές επιλογές. Αυτόν είναι πιο δύσκολο να τον κερδίσεις. Και η δουλειά μας είναι να τον κερδίσουμε.
Πείτε μου για τα 360 χιλιόμετρα που χωρίζουν την Αθήνα απ' τη Λάρισα…
ΘΠ - Η αλήθεια είναι ότι η Αθήνα παρουσιάζει πάρα πολλά πλεονεκτήματα. Έχει όμως και κάποια σοβαρά μειονεκτήματα. Εγώ προτιμώ να μένω στην επαρχία, όσο γίνεται κοντά στο φυσικό περιβάλλον να μη χάνω ένα μεγάλο μέρος του καθημερινού μου χρόνου στις μετακινήσεις. Αν και η Μάρθα διατείνεται ότι τώρα πια είναι πάρα πολύ ωραία και δε χάνεις χρόνο με τις συγκοινωνίες…
ΜΦ - Καλά εγώ δεν την αλλάζω την Αθήνα με τίποτα…
ΘΠ - Βέβαια μπορεί ο κόπος για να βγει ένας δίσκος ή για να βρω τους ανθρώπους που θα συνεργαστώ να είναι πολύ μεγαλύτερος και τα χιλιόμετρα πολύ περισσότερα αλλά μπορεί να γράψεις και κανένα τραγούδι στο δρόμο!
Η θεματολογία σας θα άλλαζε; Νομίζω ότι τα τραγούδια σας καθρεφτίζουν το περιβάλλον της επαρχίας, είναι πιο κοντά στη φύση…
ΘΠ - Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών που γράφει κανείς έρχεται βαθιά από μέσα του. Δεν έχει να κάνει με το περιβάλλον που ζει. Βέβαια τον επηρεάζει όπως τον επηρεάζουν και χίλια δυο άλλα πράγματα.
Και στο στίχο;
ΘΠ - Στο στίχο μπορεί να περνάνε κάποια λόγια, κάποιες λέξεις ή κάποια τοπωνύμια που αλλιώς δεν τα συναντάς. Αλλά ο στίχος είναι το συναίσθημα…
Μέσα από την κουβέντα που κάνουμε αλλά και όταν είστε στη σκηνή φαίνεται ότι είστε πάνω απ' όλα μια παρέα φίλων. Σε μια εποχή επαγγελματικών συμφωνιών και «γεφυρωτικών» συνεργασιών πως προέκυψε αυτό;
ΘΠ - Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Εγώ προσωπικά δεν θεωρώ τον εαυτό μου επαγγελματία σε αυτό το χώρο. Δεν μπορώ να ευδοκιμήσω με έναν αυστηρά επαγγελματικό τρόπο ούτε με ενδιαφέρουν οι συνεργασίες για διαφημιστικούς λόγους κλπ. Εγώ θέλω να είμαι με ανθρώπους που νιώθω άνετα και περνάω καλά.
Και ο δίσκος που ετοιμάζεται;
ΘΠ - Εγώ λέω ότι είναι το τρίτο άλμα του τριπλούν. Ο «Βραχνός προφήτης» ήταν το πρώτο, το δεύτερο ήταν η «Αγρύπνια» που ήταν περίπου το ίδιο και το τρίτο είναι το μεγαλύτερο άλμα. Αλλά το που ακριβώς θα πέσω δεν ξέρω. Προσπάθησα να προσεγγίσω καινούρια συναισθήματα. Κυρίως ασυνείδητα έγινε αυτό. Δεν ξέρω αν ακούγεται βαρύγδουπο. Πάντως έτσι ήθελα κι έτσι μου βγήκε. Γι' αυτό και χρησιμοποίησα τον ηλεκτρονικό υπολογιστή σε πολλά από τα νέα κομμάτια για να προσεγγίσω ήχους που δεν βγαίνουν με άλλο τρόπο. Κατά περίεργο τρόπο βγαίνουν συναισθήματα μέσα από τον υπολογιστή που δεν μπορείς να τα νιώσεις αλλιώς. Δεν πιστεύω ότι με ένα φυσικό όργανο θα μπορούσα να προσεγγίσω τα ίδια συναισθήματα.
ΑΑ - Δεν υπάρχει φυσικό όργανο! Το μόνο φυσικό όργανο είναι η φωνή. Όλα τα άλλα αντανακλούν τον τόπο και το χρόνο και την τεχνολογία της εποχής την οποία εφευρέθηκαν.
ΘΠ - Έτσι είναι. Η σημερινή τεχνολογία μπορεί να σε οδηγήσει σε μια συναισθηματική κατάσταση καινούρια. Αυτό προσπάθησα να κάνω. Νομίζω ότι το κυριότερο δώρο της τέχνης είναι αυτό. Να ανιχνεύει νέα συναισθήματα που δεν έχεις ξαναζήσει. Βέβαια εκ των υστέρων διαπιστώνω ότι έχει μια δυσκολία. Πρέπει να κάτσει κανείς να τα ακούσει τα κομμάτια, να δείξει κάποια προσήλωση. Αλλιώς είναι δύσκολο. Ας πούμε στο ραδιόφωνο είναι δύσκολο να ακουστούν, ούτε στη δουλειά την ώρα που κάνεις κάτι άλλο. Πρέπει να καθίσεις να κάνεις ακρόαση. Και αυτά προβληματίζουν και την δισκογραφική εταιρεία. Βέβαια στις συναυλίες παίζουμε και κάποια άλλα κομμάτια που ανήκουν σε κάποια άλλη μελλοντική δουλειά και κάποια στιγμή θα βγουν κι αυτά.
Τι είναι ποίηση για σάς;
ΜΦ - Τόση ώρα που μιλάμε σκέφτομαι μια φράση του Λόρκα ο οποίος λέει κάπου ότι «ποιητής είναι αυτός που στην προσπάθεια του να ξύσει το φεγγάρι ξύνει την καρδιά του»…
ΘΠ - Νομίζω ότι η ποίηση είναι ο πιο σύντομος δρόμος για να γνωρίσεις την ύπαρξη και να απαντήσεις στα ερωτήματα που εναγωνίως προσπαθεί να απαντήσει ο άνθρωπος. Είναι η τάση για να γνωρίσεις… Εμένα μου δίνει τις απαντήσεις που θέλω η ποίηση. Όπως μου τη δίνει και η επιστήμη αλλά με έναν τρόπο πιο ατελή. Αλλά η ποίηση θεωρώ ότι είναι ο πιο σύντομος δρόμος.