Συνέντευξη στο περιοδικό "Αντί"

«Κι εγώ από τη Λάρισα σου στέλνω τραγουδάκια»

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΑΓΟΥΔΟΠΟΙΟ ΘΑΝΑΣΗ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

της Μαρίας Δημητροπούλου

Στη Λάρισα συναντήσαμε τον Θανάση Παπακωνσταντίνου, ύστερα από 350 χιλιόμετρα εθνικής οδού με σιγανή βροχή. Σε ένα ταξίδι που άξιζε τον κόπο για να γνωρίσεις στον τόπο του έναν τραγουδοποιό που τόσο απλόχερα μας πρόσφερε την ευαισθησία. Στην Ανδρομέδα και στη γη, στη Λάρισα και στην Αθήνα συντροφιά με τραγούδια που μοιράζονται μνήμες και εικόνες μέσα από κώδικες κοινούς. Με ένα τσίπουρο για να ελαττώνει τις αποστάσεις, γνωρίσαμε την γυναίκα του, τους φίλους του, το δικό τους χιούμορ. Καλαμπουρίσαμε μαζί τους όταν ο Θανάσης πρότεινε να δώσουν στο κοριτσάκι ενός φίλου του το όνομα Ανδρομέδα αντί για Ανδρομάχη που το προόριζαν. Ύστερα από μια μέρα ατέλειωτη από τις καινούργιες εικόνες, βγήκαμε ξανά στη εθνική με δυνατή βροχή. Ανάλαφροι κοιμηθήκαμε ξημερώματα με την σιγουριά ότι: «Κάτω απ' το μαξιλάρι είναι ένα βαθύ πηγάδι που μέσα κατοικούν οι ψυχές που σ' αγαπούν».

· Θα ήθελα να μου πεις κάποια πράγματα για το πώς και πότε ξεκίνησες να ασχολείσαι με το τραγούδι.

- Ξεκίνησα περίπου στο Γυμνάσιο. Είχα ένα φίλο που είχε μια κιθάρα της πλάκας και ήθελε να την ξεφορτωθεί. Με έπεισε να την αγοράσω κι εγώ ζήτησα από την μάνα μου να μου την πάρει. Θυμάμαι ότι στοίχιζε 300 δραχμές. Έτσι ξαφνικά ξεκίνησα να παίζω χωρίς να έχω καμία σχέση προηγουμένως. Προσπαθούσα να βγάλω μελωδίες μόνος μου. Μέχρι σήμερα το ίδιο εξακολουθώ να κάνω, να βγάζω μελωδίες για τραγούδια. Γι αυτό και δεν έχω γίνει καλός οργανοπαίχτης. Γιατί, για να γίνεις οργανοπαίχτης, πρέπει να έχεις υπομονή, να κάνεις ασκήσεις. Ύστερα απ' αυτό, βρέθηκα στη Θεσσαλονίκη να σπουδάζω. Συνεσταλμένος και μόνος, χωρίς παρέες. Καθόμουν στο δωμάτιο μου και είχα έναν τζουρά που με παρηγορούσε και τον παρηγορούσα. Τότε, άρχισα να σκαλίζω τα πρώτα ολοκληρωμένα τραγούδια. Εκείνη την εποχή, ήρθα σε επαφή με τον Μάνο Λοΐζο που τον αγαπούσα ιδιαίτερα και μου άρεσαν πολύ τα τραγούδια που έφτιαχνε …

· Γνώρισες από κοντά, τότε, τον Μάνο Λοΐζο;

- Ναι, γιατί του έστειλα κάτι στίχους. Ένα βράδυ, λοιπόν, είδα ένα τηλεγράφημα από τον Λοΐζο που έλεγε «Θανάση, μόλις διάβασα τα κομμάτια σου και μου αρέσουν. Τηλεφώνησε μου». Φαντάζεσαι πώς ένιωσα. Πάντως, εκ των υστέρων, βλέποντας εκείνους τους στίχους, μου φαίνονται απαράδεκτοι. Και σκέφτομαι τι ήταν αυτό που βρήκε ο Μάνος Λοΐζος. Και όσο σκέφτομαι μια από τις τελευταίες του πολύ καλές δουλειές. Τα τραγούδια της Χαρούλας που είχε κάνει τότε με τον Ρασούλη, πιστεύω ότι θα είχε εκτεθεί ο άνθρωπος αν είχε προχωρήσει με τα τραγούδια μου και αν δεν τον προλάβαινε ο θάνατος.

· Αυτοί οι στίχοι βγήκαν ποτέ σε τραγούδια;

- Όχι δεν βγήκαν ποτέ. Είχαν ετοιμαστεί εννιά κομμάτια και θα τα έδινε να βγουν σε δίσκο με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου αλλά δεν πρόλαβε. Θυμάμαι ότι, χαριτολογώντας, μου έλεγε ότι το πρώτο εγκεφαλικό το έπαθε όταν διάβασε τους στίχους μου. Ο Λοΐζος ήταν ένας θαυμάσιος άνθρωπος και πέθανε με έναν τρόπο, σαν να ήθελε να φύγει από αυτόν το χώρο, δεν του άρεσε καθόλου το κύκλωμα του τραγουδιού. Παρ' όλα αυτά, η όλη ιστορία με γέμισε αυτοπεποίθηση. Από τον Λοΐζο γνώρισα και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου και του έδωσα κάποιους στίχους που έγιναν τραγούδια: το «Γάτο» και το «Λεγεωνάριο».

Με τη μουσική ασχολήθηκα κυρίως στο στρατό. Αυτό έγινε και με κάποιου ανθρώπους που γνώρισα, αλλά, κυρίως, γιατί εκεί αποτελούσε για μένα μια λύτρωση η μουσική. Το πρώτο τραγούδι που έγραψα τις ώρες που λουφάριζα. Τότε έγραψα αρκετά τραγούδια και, στον τελευταίο δίσκο, η «Πλάνα Ξενιτιά» που λέει η Μελίνα Κανά είναι από εκείνη την περίοδο γύρω στο 1982.

Τα τραγούδια που είχα γράψει τότε, τα πήγα σε κάποιους να τα ακούσουν. Στην Αρβανιτάκη, στον Παπάζογλου… Φαίνεται όμως ότι δεν άρεσαν. Ύστερα από καιρό με άλλη σοδειά τραγουδιών, ξαναπήγα στον Παπάζογλου τα τραγούδια που, τελικά, βγήκαν στην Αγία Νοσταλγία, την πρώτη μου δουλειά.

«ΜΟΥ 'ΡΧΟΝΤΑΙ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΓΡΑΦΩ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ»

· Στα τραγούδια σου έχω την εντύπωση ότι στηρίζεσαι κυρίως στο στίχο, με την έννοια ότι αυτά που θέλεις να πεις, και μουσική να μην ήξερες, οπωσδήποτε θα έβρισκες έναν άλλο τρόπο να τα εκφράσεις με λόγια. Και καθώς, όπως είπαμε, στη μουσική είσαι περισσότερο ερασιτέχνης, ήθελα να ρωτήσω πώς και αποφάσισες να γράψεις τραγούδια;

- Δεν ξέρω πώς έγινε αυτό. Αυτά τα πράγματα συνήθως γίνονται από μόνα τους. Τώρα πια βρίσκομαι σε ένα σημείο που δεν μπορώ να γράψω μόνο στίχο, γράφω τραγούδια. Μπορεί να έχω μια εικόνα στο μυαλό μου ή μια λέξη και αυτό να μου δώσει μια μουσική φράση.

· Ακούγοντας κανείς τους στίχους σου, αυτό που είναι πολύ όμορφο είναι ο τρόπος που συνδυάζεις τα απόλυτα γήινα στοιχεία (το χώμα, το νερό, τα δέντρα, τη ζεστασιά του ήλιου), με καταστάσεις πιο αέρινες (τις ψυχές, τα άστρα, τα στοιχειά…). Δίνεις την εντύπωση της πραγματικότητας με την οποία λειτουργεί ένα παιδί. Όταν γράφεις τραγούδια, λειτουργείς με τα ακούσματα, με τις μυρωδιές, με τις εικόνες της παιδικής σου ηλικίας;

- Με αυτά κυρίως λειτουργώ αλλά δεν θεωρώ ότι είμαι παιδί με τον τρόπο που τελικά εκφράζομαι. Θα ήθελα να είμαι παιδί. Μόνο τα παιδιά ζουν το τώρα. Δηλαδή, στην ουσία ζουν. Εμείς, οι μεγάλοι, επειδή έχουμε αναμνήσεις αλλά και κάνουμε συνέχεια και σχέδια για το μέλλον, δεν μπορούμε να ζήσουμε την κάθε στιγμή το τώρα.

Είμαι καθημερινός άνθρωπος και η ζωή που κάνω είναι μετρημένη. Δεν μου έχουν τύχει μεγάλες δυσκολίες στην ζωή μου ούτε πόνεσα πάρα πολύ. Αυτό που μου έχει δώσει ώθηση είναι, νομίζω, οι υπαρξιακές μου αναζητήσεις και η σύνδεση που έχω με τη φύση. Αυτά με κάνουν να γράφω τραγούδια. Πιστεύω, όμως, ότι οι μεγάλοι καλλιτέχνες ή είναι αλλοπαρμένοι ή έχουν πονέσει πάρα πολύ.

· Ακούγοντας τα τραγούδια σου, προσωπικά, ξεχωρίζω κάποιο, και νομίζω ότι είναι ένα τραγούδι που έχει το χάρισμα της επικοινωνίας μέσα από μνήμες διαφορετικών ανθρώπων. Είναι το «Κάτω από το Μαξιλάρι», ένα τραγούδι για τον ύπνο. Γιατί το 'γραψες;

- Συνήθως δεν θυμάμαι από τι ξεκινάω για να γράψω ένα τραγούδι. Αυτό το τραγούδι, όμως, θυμάμαι ότι το ξεκίνησα με βάση ένα συναίσθημα τρυφερότητας που ένιωθα εκείνες τις στιγμές για όλους τους ανθρώπους και κυρίως γι' αυτούς που είναι ανήσυχοι στον ύπνο τους, που δυσκολεύονται να κοιμηθούν.

Πιστεύω ότι υπάρχουν ψυχές -δεν ξέρω πώς αλλιώς να τις ονομάσω- που προστατεύουν τους ανθρώπους όταν κοιμούνται, που απαλύνουν τον πόνο των βασανισμένων. Δεν ξέρω γιατί λέω γι' αυτές ότι «έρχονται από πριν και από μετά». Δεν αναφέρομαι μόνο στους πεθαμένους, γιατί δεν πιστεύω ότι υπάρχει παρόν, παρελθόν και μέλλον. Ο χρόνος είναι περισσότερο σαν μια λίμνη. Αυτά όλα που σου λέω τα σκέφτομαι μετά, άμα με ρωτούν. Γιατί την ώρα που γράφω, ποτέ δεν σκέφτομαι συνειδητά αυτά τα πράγματα. Κι εγώ το αγαπώ αυτό το τραγούδι, αλλά νομίζω ότι θα μπορούσε να βγει πολύ καλύτερο. Δεν μου αρέσει έτσι όπως βγήκε τελικά στο δίσκο. Νομίζω ότι λέω καλύτερα ένα τραγούδι την πρώτη φορά που το παίζω.

ΟΤΑΝ ΜΟΙΡΑΖΑΝ ΦΩΝΕΣ ΚΙ ΟΤΑΝ ΜΟΙΡΑΖΑΝ… ΜΥΤΕΣ

· Να γυρίσουμε στα τραγούδια σου, τα οποία συχνά και ερμηνεύεις. Νομίζεις ότι τα αποδίδεις καλύτερα, δίνεις περισσότερο το στίγμα τους με την δικιά σου ερμηνεία;

- Όχι, δεν νομίζω ότι τα αποδίδω καλύτερα. Και ο κρυφός μου καημός είναι ότι δεν έχω τέτοια φωνή ώστε να μπορώ να εκφραστώ στα τραγούδια μου. Όταν μοίραζαν φωνές, μου φαίνεται ότι εγώ κοιμόμουν. Αντίθετα ξύπνησα όταν μοίραζαν μύτες. Αν μπορούσα να ανταλλάξω ένα κομμάτι από τη μύτη μου με μερικές καλύτερες φωνητικές χορδές… Πιστεύω ότι θα πεθάνω τελικά από έναν θάνατο πρωτόγνωρο, όπως πεθαίνουν οι αετοί. Γέρνει το ράμφος τους τόσο που πεθαίνουν από ασιτία.

Για να γυρίσω στην ερμηνεία μου, ενώ μέσα μου ξέρω πώς πρέπει να ειπωθούν αυτά τα τραγούδια, γνωρίζω και ότι αν είχα μια φωνή που θα το βοηθούσε θα τα έλεγα ίσως καλύτερα από οποιονδήποτε. Αλλά τώρα νομίζω ότι υπάρχουν φωνές που μπορούν να τα αποδώσουν καλύτερα από μένα. Τώρα γιατί λέω κι εγώ μερικά τραγούδια; Οι άλλοι με βάζουν. Ο Σωκράτης ο Μάλαμας, οι φίλοι μου. Στην καινούργια δουλειά που θα βγάλω, όλα τα τραγούδια θα τα πει η Μελίνα Κανά. Θα πω κι εγώ κάνα-δυο, αλλά το κατακάθι.

· Ετοιμάζεις καινούργια δουλειά;

- Ναι, αν όλα πάνε καλά, μέσα στην άνοιξη θα μπούμε να ηχογραφήσουμε.

· Πώς βλέπεις την κατάσταση σήμερα στο ελληνικό τραγούδι;

- Η σημερινή διαφορά με παλιότερα χρόνια είναι ότι βγαίνουν τόσο πολλά τραγούδια ώστε δεν μπορεί κανείς να τα ξεχωρίσει. Χάνονται. Από την άλλη μεριά είναι και το ακροατήριο. Έτσι όπως λειτουργούν σήμερα, όλα σαν φάστφουντ, και τα τραγούδια δεν ακούγονται πραγματικά, λειτουργούν απλώς ως μουσικό υπόβαθρο. Τα τραγούδια μπαίνουν από το ένα αυτί και βγαίνουν από το άλλο. Υπάρχει, πάντως, ένα κοινό μεγαλύτερο από ό,τι πριν μια δεκαετία, που αναζητεί το τραγούδι, το ακούει με ανησυχία, με αγωνία. Ως ακροατής κι εγώ, ελληνικής και ξένης μουσικής, ψάχνω τα τραγούδια που θα με συγκλονίσουν -κι αυτά είναι λίγα.