Ο ελάχιστος εαυτός; Τι είναι αυτός; Τι μπορεί να είναι αυτό που κάνει έναν καλλιτέχνη να αφήσει τις φανφάρες και τις τυμπανοκρουσίες και να αποφασίζει να κυκλοφορήσει έναν δίσκο με έναν τόσο ταπεινό τίτλο; Όταν αυτός ο καλλιτέχνης ονομάζετε Θανάσης Παπακωνσταντίνου τα πράγματα είναι πολύ ξεκάθαρα. Μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια στην δισκογραφία και πάνω από 30 στα μουσικά δρώμενα δεν έχεις ανάγκη να αποδείξεις την αξία σου. Κατά την προσωπική μου άποψη από την στιγμή που ο εκάστοτε καλλιτέχνης ξεφεύγει από αυτά τα δεσμά καλείτε να αποδείξει στο κοινό το τι πραγματικά έχει να δώσει, το αν μπορεί να συνεχίζει εκεί που στους περισσότερους η έμπνευση τελειώνει.
Έτσι έφτασε στα χέρια μας ο «ελάχιστος εαυτός», ένας δίσκος που μετά από αλλεπάλληλες αναβολές πήρε σάρκα και οστά την πρώτη του Φλεβάρη.
Έφτασε στα χέρια μου το πρωί της τρίτης, ταχυδρομικά, προϊόν της άψογης εξυπηρέτησης της εταιρίας παραγωγής. Όταν τον έπιασα στα χέρια μου διαπίστωσα πως το Artwork ήταν το καλύτερο που είδα σε δίσκο εδώ και χρόνια. Λιτό, εμφανώς επηρεασμένο από τον τίτλο του δίσκου, και με υφασμάτινη επένδυση που συναρπάζει! Είναι η πρώτη φορά που όταν χαϊδεύω δίσκο αυτός ανταποκρίνεται με ήχο. Φτάνει η στιγμή που τον ανοίγεις, λιτότητα και μέσα, με λίγες ζωγραφιές που δεν καταφέρνεις να της αποκωδικοποιήσεις με την πρώτη ματιά. Πέφτει το μάτι στους στίχους, στους συντελεστές διαβάζοντας διακρίνουμε ένα παρεΐστικο κλίμα αλλά και κλίμα συνεργασίας αφού πολλές ενορχηστρώσεις έγιναν εξ αδιαιρέτου από τον Θανάση αλλά και τον Φώτη Σιώτα και άλλες με την συμμετοχή όλων των μουσικών.
Βάζουμε τον δίσκο και τον ακούμε:
1) Loco-Motivo
Ένα ορχηστρικό κομμάτι με κάποια φωνητικά από τον Φώτη Σιώτα χωρίς στίχους όμως. Από την πρώτη στιγμή ήθελα να δω τι σημαίνει το Loco-Motivo αλλά βλέποντας κανείς το booklet διαβάζει την αφιέρωση του δημιουργού «Αφιερωμένο στον Loco» οπότε εκεί σταματάνε οι όποιες αναζητήσεις. Αυτό το κομμάτι η καλύτερη αρχή για τον δίσκο, δεν ξέρω πως αλλά έχει την δυνατότητα να σταματάει την σκέψη και να αφήνει μακριά και τις αρετές αλλά και το έρεβος πράγμα πολύ σημαντικό για τον Θανάση όπως το είχε δηλώσει και σε συνέντευξη του. Έτσι με καθαρό μυαλό είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε αυτά που έχει να μας πει ο «ελάχιστος».
2) Ο ελάχιστος εαυτός
Το τραγούδι που έδωσε και τον τίτλο στον δίσκο. Ίσως το πιο περίεργο τραγούδι του δίσκου με χαμηλότονη μουσική που η βασική «λούπα» της κιθάρας προέκυψε από την «Σάρα» του Σαμάνου(2008), και στίχο εξομολογητικό από την πλευρά του Θανάση.
3) Ποιος θα με θυμάται
Κομμάτι τρία, και λίγο παραξενιά στην αρχή, ένα μουρμουρητό ψιθυρίζει μια μελωδία αλλά σύντομα μπαίνουν τα βιολιά οπότε αντιλαμβάνεσαι πως εδώ μιλάμε για Φώτη Σιώτα. Ο Θανάσης δίνει την ερμηνεία στον επί χρόνια συνεργάτη του ο οποίος πραγματικά δίνει ρέστα. Η μουσική επιβλητική με τα έγχορδα και τα πνευστά να έχουν τον πρώτο λόγο, μπορώ να πω πως σε κάποια σημεία θυμίζει έντονα το βασικό reef του διάφανου από τον διάφανο(2006). Οι στίχοι θα έλεγε κάποιος πως εκφράζουν το παράπονο ή καλύτερα την απορία του στιχουργού για το μέλλον και μάλιστα ποιος θα είναι αυτός που θα του συμπαρασταθεί όταν θα έχει κουραστεί «απ’ τα ξεφτισμένα, τα μεγάλα λόγια» ή θα έχει εκπέσει σε πολλά «αμαρτήματα» όπως το να αποκοιμηθεί με «τριάντα αργύρια κάτω από την πόρτα».
4) San Michele
Ένα τραγούδι γνωστό στους κύκλους των ακροατών του Θανάση από τις συναυλίες τα τελευταία δύο χρόνια, αλλά με αρκετά διαφοροποιημένη την ενορχήστρωση. Η μουσική πιο ήρεμη στην αρχή δίνει την θέση της στον ρυθμό και στα κρουστά. Οι στίχοι όπως έχει πει και ο στιχουργός είναι κατά κύριο λόγο εμπνευσμένοι από την ταινία «Ο San Michele είχε έναν κόκορα» σε σκηνοθεσία των αδελφών Taviani.
5) Ανταρκτική
Σίγουρα το πιο διαφορετικό τραγούδι όσο αφορά την μουσική σε σχέση με ότι μας έχει συνηθίσει ο Θανάσης από την αρχή του στην δισκογραφία. Επίσης είναι και το μοναδικό ντουέτο του δίσκου και μάλιστα σε συνεργασία με τον Ορφέα Περίδη που πρώτη φορά συνεργάζεται ο Θανάσης. Το μόνο από τα γνωστά είδη που θα μπορούσε να προσεγγίσει την «Ανταρκτική» είναι το rock αλλά όταν μιλάμε για Θανάση Παπακωνσταντίνου δεν μπορούμε να μιλάμε ξεκάθαρα για μουσικά είδη. Δεν είναι λίγα τα σημεία που η μπουζουκομάνα ή ο τζουράς του Θανάση κάνουν την εμφάνιση τους. Ακόμα η εναλλαγή στην ερμηνεία μεταξύ Θανάση και Ορφέα δίνουν έναν ζωντανό τόνο στο κομμάτι και σε συνδυασμό με την «οργή» του δημιουργού στο ρεφρέν κατατάσσουν την Ανταρκτική ίσως στο μόνο τραγούδι του δίσκου που φωνάζει από μακριά hit. Στιχουργικά πάντως το τραγούδι φαίνεται να είναι υποδυέστερο από τα υπόλοιπα του δίσκου.
6) Σαν παιδί
Φτάσαμε στα μισά του δίσκου και το πράγμα φαίνεται να έχει μια ροή το πράγμα. Εδώ ξανά ο Φώτης δίνει με την φωνή του σάρκα και οστά στις νοσταλγικές ενθυμήσεις του στιχουργού που «σαν παιδί» θυμάται το θολό φεγγαρόφωτο αλλά και την ταχύτητα της γαζέλας που άφησε στα παιδικά του χρόνια. Η μουσική στο κλασικό ύφος του Θανάση αλλά δίνοντας την ενορχήστρωση στον Φώτη φαίνεται να αλλάζει μορφή προς κάτι που ξανά δεν μπορεί να οριστεί.
7) Του έρωτα και του θανάτου
Αυτό το τραγούδι έχει την μεγαλύτερη ιδιαιτερότητα από τα υπόλοιπα του δίσκου. Είναι το μόνο που δεν έχει γράψει τους στίχους ο Θανάσης Παπακωνσαντίνου, και είναι γραμμένοι από έναν «φίλο» του Θανάση που του έδωσε τους στίχους σε κάποια συναυλία χωρίς να συμπεριλάβει στοιχεία επικοινωνίας. Πραγματικά πρέπει να πω στον στιχουργό ένα μεγάλο ευχαριστώ για αυτό που χαρίζει. Μια ερωτική ιστορία η οποία βγάζει νικητή τον έρωτα απέναντι στον θάνατο. Αξίζει να σημειώσουμε τις επιρροές του στιχουργού από την παράδοση. Ο Θανάσης μουσικά το έντυσε αρκετά λιτά και φαίνεται να πατάει σε παραδοσιακούς δρόμους. Αυτό το σύνολο με αναγκάζει να μιλήσω για μια από τις δυνατότερες στιγμές του δίσκου.
8) Ομίχλη
Η δεύτερη συμμετοχή του Ορφέα Περίδη και μάλιστα καθολικά αυτή τη φορά. Ο Θανάσης βάζει τον Ορφέα να μας διηγηθεί μια απόδραση του πρώτου από τα στενά όρια του κάμπου της Λάρισας που καταλήγει πάνω από το σεντόνι της ομίχλης στις παρυφές του Ολύμπου να νανουρίζεται από πουλιά της νύχτας και να κάνει παρέα με λήσταρχους που έδρασαν στις αρχές του αιώνα. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Θανάσης αφήνει ολοκληρωτικά την μουσική του στα χέρια του Σιώτα να την πλάση μόνος του και το αποτέλεσμα δεν μπορώ να πω πως με ενθουσίασε, έπρεπε να ακούσω αρκετές φορές τον δίσκο για να καταφέρω να σταθώ σε αυτό το κομμάτι.
9) Ερώτηση κρίσεως
Χμμμ δεν μπορώ να πω πολλά για αυτό το τραγούδι. Ο Θανάσης με τις χορδές της κιθάρας του να έχουν κλίσει δεκαπενταετία δίνει τον λόγο στον σκύλο του τον Ρίβα αλλά και στην άγρια ροδιά. Σίγουρα οι στίχοι αυτοί είναι οι πιο άμεσα πολιτικά τοποθετημένοι στίχοι του Θανάση που κάνει λόγο άμεσα για το θέμα των μεταναστών και κλίνει εντυπωσιακά κάθε στροφή με την φράση «Εό! Γαμώ το φασισμό», «Εό! Σαπίλα ο φασισμός». Το καλύτερο κατά την γνώμη μου σε αυτό το τραγούδι βρίσκεται στο τέλος όπου ο Θανάσης «κοτσάρει ερήμην τους» όπως λέει και στο booklet ένα αστείο των Αντώνη Ανδρέου, Ανδρέα Πολυζογόπουλου και Σωτήρη Ντούβα.
10) Σιμούν
Ένα ακόμα τραγούδι γνωστό από παλιότερες συναυλίες και αυτό με αρκετά διαφορετική ενορχήστρωση. Οι στίχοι εδώ είναι κάτι πολυσύνθετο που δεν μπορεί κανείς να προσεγγίσει εύκολα με μια-δυο ακροάσεις. Αυτό που μένει περισσότερο στο μυαλό είναι η επική στροφή που κλίνει το τραγούδι που στα μάτια μου είναι ισάξια της εξίσου επικής «Όσες κι αν χτίζουν φυλακές, κι αν ο κλοιός στενεύει, ο νους μας είναι αληταριό κι όλο θα δραπετεύει».
11) Φέγγαρος
Το δεύτερο ορχηστρικό κομμάτι του δίσκου που ακούγονται εμβόλιμα οι στίχοι «είμαι παντέρημος, όπως ο φέγγαρος ψηλά-ψηλά» από ποίημα του Νίκου Καρούζου σε απαγγελία από τον ίδιο. Η μουσική με τον γρήγορο ρυθμό όπως διάβασα θα μπορούσε να σημαδέψει κάλλιστα την αρχή των συναυλιών του Θανάση.
12) Τα τραγούδια που έγραψα
Το δωδέκατο και τελευταίο τραγούδι του δίσκου δείχνει ξεκάθαρα και δυναμικά την επιθυμία του δημιουργού για την κατάληξη της δουλειάς του. «Δεν θέλω τα τραγούδια που έγραψα, ν’ ανάβουν αναπτήρες. Θα ήθελα να σχίζουν τα μέτωπα, ν’ ανοίγουνε κρατήρες» αλλά και τη δύναμη που ξεπηδούν οι λέξεις σαν «σκυλιά δεμένα» «κάτω απ’ τη γλώσσα». Με τη μουσική να αλλάζει ένταση και πότε χαμηλά να μας μεταφέρει την εικόνα από τις νότες που σαν σαράκια να σκάβουν τα σωθικά του καλλιτέχνη και πότε πιο δυνατά να μας διαβεβαιώνει πως τα πράγματα δεν θα είναι τόσο ανώδυνα. Τέλος ο Θανάσης κλείνει τον δίσκο με μια διαπίστωση για την μοίρα του πως «Ανάξιος αν είμαι, να μου δοθούν της λήθης τα ελέη. Στα κέρατα του ταύρου γεννήθηκα, αυτό μπορεί να φταίει».
Κάπως έτσι φτάνει και το τέλος του ελάχιστου εαυτού αφήνοντας μια γεύση περίεργη. Δεν είναι ο δίσκος που σε κάνει να ζητωκραυγάσεις, από την άλλη αφήνει μια αίσθηση εσωτερικής αναταραχής, νοιώθεις πως ξεβολεύτηκες και πως σε ανάγκασε να ξεφύγεις από τα συνηθισμένα. Το αν αυτό είναι το ζητούμενο εξαρτάτε από τα προσωπικά κριτήρια του καθενός.
Τι πρέπει να κρατήσουμε; Σίγουρα ένα από αυτά είναι η έναρξη της συνεργασίας του Θανάση με την πιο ελπιδοφόρα πλευρά της εγχώριας δισκογραφίας, την ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρία Inner-ear που από τα πρώτα της βήματα ακόμα έδηξε πως ήρθε για να μείνει αλλά και να αλλάξει την νοοτροπία μας γύρω από τις δισκογραφικές.
Επίσης πρέπει να αναγνωρίσουμε την προσπάθεια του δημιουργού για το βήμα παραπάνω στην «μετά-λαικεδέλικα» εποχή, που δεν υπερτερεί σε τίποτα από το σήμερα. Με νέους συνεργάτες και μουσικούς κατάφερε να πάει μπροστά εκεί που οι περισσότεροι δείχνουν να κολλάνε σε παλιές φόρμες.
Συνολικά θα μπορούσε να πει κάποιος τον ελάχιστο εαυτό ως τον πιο καλοδουλεμένο δίσκο του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Το αν είναι σπουδαιότερος από τις μεγάλες επιτυχίες του παρελθόντος όπως ο «βραχνός προφήτης» ή «αγρύπνια» είναι μάλλον ανάξιο συζήτησης. Σε αυτό τον δίσκο ο καλλιτέχνης μας χαρίζει ένα ολοκληρωμένο σύνολο με αρχή-μέση-τέλος αλλά και πολλές υποσχέσεις για το μέλλον. Αν κάποιος με ρωτούσε «να τον αγοράσω;» θα του έλεγα ξεκάθαρα «ναι» για πολλούς λόγους. Νομίζω πως αυτές οι λίγες εναπομείναντες αξιόλογες προσπάθειες του σήμερα αξίζουν μια στήριξη και στον οικονομικό τομέα γιατί αλλιώς θα σταματήσουν να υπάρχουν και αυτές.
Και για να κλείσω να παραθέσω ένα μικρό απόσπασμα από τις δύο μεσαίες σελίδες του booklet:
«Αυτός ο ελάχιστος, αυτός ο εαυτός, ίδιος με θόρυβο ψυγείου σ’ άδειο σπίτι, που δένει αρμονικά με τον άλλον, του σύμπαντος, και υφαίνουν τον τρόμο και μετά την πίστη. Παγώνει τον χρόνο, παγώνει το αίμα, δεν εξελίσσεται, δεν ερμηνεύει. Βουτάει τα δάχτυλα στο μέλι της ζωής κι αυτιστικά-θαρρείς- για πάντα το αναδεύει.»….
