Συνέντευξη στην εφημερίδα "Πατρίς"
Δελτίον Ταυτότητος: Παπακωνσταντίνου Θανάσης, Ποιός είναι αυτός;
Αγαπημένα πρόσωπα, αγαπημένα μάτια…
Της Μαρίνας Αγγελάκη
Κατάγεται από την ορεινή Κρανιά Ελασσόνας, γεννήθηκε στην Ελασσόνα, μεγάλωσε στον Τύρναβο Λαρίσης, αποφοίτησε την Πολυτεχνική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης-τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών και πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους τραγουδοποιούς!
Από το 1993 που κυκλοφόρησε η "Αγία Νοσταλγία", μέχρι σήμερα που προσθέσαμε γοητευμένοι στη δισκοθήκη μας την "Αγρύπνια", τον έκτο του δίσκο, έχουν περάσει ακριβώς δέκα χρόνια… Θαρρώ πως αποδεδειγμένα πια είναι ένας από κείνους που ό,τι βασανίζει ψυχή και νου μπορεί να το λέει στα ίσα βάζοντάς το σ' ένα χαρτί και με τη μουσική να του μαθαίνει αργά και σταθερά βηματάκια να περιπατεί, να μας συναντάει και ίσως να μας παίρνει μαζί του… σεργιάνι στον κόσμο!
Είμαι βέβαιη πως αυτή είναι μία από τις σπουδαιότερες ανθρώπινες τέχνες.
Ξέρει πολλά, λέει λίγα, είναι απολύτως μετριόφρων, αυτοσαρκάζεται, λατρεύει να παίζει με τις λέξεις αλλά δεν αποκαλύπτει ποτέ τα μυστικά του!
Παρόλα αυτά, του ζήτησα να μου επιτρέψει να τον περιγράψω, μιας και θα τον συναντούσαμε για πρώτη φορά στο τόπο μας (στοιχειώδης έν-τυπη κρητική φιλοξενία!) ζητώντας βεβαίως τη βοήθεια του -αναγκαίο μεταξύ φίλων…
Η ιδέα ήρθε στα ξαφνικά, τον πρόλαβα στην πόρτα να φορτώνει στο αυτοκίνητο μπουζούκια και μπαγκάζια… «Φανή, μην ξεχάσετε το φαξ! Πες του, ας μην απαντήσει και σ' όλες… δεν θα προλάβω το φύλλο του Σαββάτου!» Λάρισα-Πειραιάς, τέσσερις ώρες δρόμος κι από κει ταξίδι μιας νύχτας εν πλω για τα Χανιά. Συναυλίες στην Κρήτη. Αποκόρωνας, Ηράκλειο, Ορεινό Λασιθίου.
Το φύλλο του Σαββάτου δεν το πρόλαβα. Στον Αποκόρωνα τα τηλεομοιότυπα, κατά κόσμον φαξ, δεν χαίρουν πληθώρας προς εξυπηρέτηση πλανόδιων καλλιτεχνών και λοιπών ενδιαφερομένων…
Όσοι, λοιπόν, ήσασταν χθες το βράδυ στο Κηποθέατρο «Νίκος Καζαντάκης» στο Ηράκλειο το Σάββατο ή ταξιδέψατε ως το Oρεινό Λασιθίου ένα από τα ωραιότερα μέρη της Kρήτης, παρακολουθώντας μια από τις σπουδαιότερες συναυλίες του καλοκαιριού, ξέρετε ήδη πολλά!
«Ο Κάλχας έριξε τη ζαριά κι ύστερα βήχοντας γυρνάει και λέει:
Ααχ! Ούτε και σήμερα οι άνεμοι δεν θα μας πάρουν!»
Στις ατραπούς της ελληνικής δισκογραφίας ο πρώτος του δίσκος εμφανίστηκε ακριβώς πριν από δέκα χρόνια, το 1993, με τίτλο «Αγία Νοσταλγία», ενώ δύο χρόνια αργότερα ακολούθησε ο επόμενος με τίτλο «Στην Ανδρομέδα και στη γη» με την ερμηνευτική συμμετοχή του Σωκράτη Μάλαμα και της Μελίνας Κανά. Ο τρίτος του δίσκος με τίτλο «Της αγάπης γερακάρης» και ερμηνεύτρια τη Μελίνα Κανά ήρθε το 1996.
Το 1998, πάλι με ερμηνεύτρια τη Μελίνα Κανά, έφτιαξε μαζί με το συγκρότημα Ashkhabad από το Τουρκμενιστάν τα «Λάφυρα». Τον Ιούλιο του 2000 κυκλοφορεί ο «Βραχνός Προφήτης», που απρόσμενα, αλλά δικαίως, οδηγείται στις κεντρικές λεωφόρους της ελληνικής δισκογραφίας, αυτή τη φορά με την ερμηνευτική συμμετοχή του Γιάννη Αγγελάκα και της Λιζέτας Καλημέρη.
Ο έκτος και πιο πρόσφατος δίσκος του ήρθε περίπου πριν από ένα χρόνο και τάραξε ιδιαιτέρως τα «λιμνάζοντα» νερά της σύγχρονης ελληνικής τραγουδοποιίας. Πρόκειται για την «Αγρύπνια», με τη συμμετοχή του Σωκράτη Μάλαμα και του Νίκου Παπάζογλου.
Ζει με την οικογένεια του και δημιουργεί για όλους μας στη Λάρισα, ισορροπώντας ανάμεσα στην ανατολίτικη καρδιά της λαϊκής παράδοσης και την αυστηρή νομοτέλεια του ορθολογισμού της Δύσης.
- Θεωρείς απαραίτητο να ζεις στα μέρη όπου γεννήθηκες και μεγάλωσες;
Δεν μου αρέσει ο τόπος που γεννήθηκα, που μεγάλωσα και που ζω. Η επιλογή μου είναι άλλη και κάποια στιγμή θα την πραγματώσω.
Από την άλλη, είναι σίγουρο ότι το φυσικό περιβάλλον επηρεάζει τη δημιουργία όπως κι άλλες πολλές συνιστώσες της ζωής. Νομίζω όμως ότι καθοριστικότερο είναι το εσωτερικό περιβάλλον που δεν έχει να κάνει ούτε με γη ούτε με ουρανό.
- «Το περιβάλλον του ανθρώπου και ο εσωτερικός του κόσμος είναι δοχεία συγκοινωνούντα», είπε ένας σοφός δάσκαλος του καιρού μας. «Άμα καταστρέφουμε τη ψυχή μας», συνεχίζει, «τη γλώσσα μας, την εθνική μας μνήμη, κάθε αξία της ζωής, τότε πως θα γλιτώσει το δεντράκι ή το νερό;» Θα μπορούσε, λες, σήμερα να συσταθεί μια αληθινή οικολογία για τον άνθρωπο και τον οίκο του;
Αν ένιωθαν πιο ταπεινοί οι άνθρωποι και ξέφευγαν από τη στρέβλωση ότι είναι κάτι ξεχωριστό σε σχέση με την υπόλοιπη φύση.
- «Το θέμα είναι πως προεκτείνεσαι. Πώς μεταβιβάζεις τη ζωή σου σε μιαν άλλη. Πώς μεταδίδεις τη μέσα σου πλημμύρα» λέει ο συνονόματός σου δημοσιογράφος και συγγραφέας Θανάσης Σκαμνάκης. Η μουσική είναι αναμφίβολα μια σημαντική έκφραση του ανθρώπου. Είναι και η ανώτερη του έκφραση σε σχέση με το λόγο, με τις λέξεις, αυτές τις πολυάσχολες δύστροπες θεότητες μέσα στο μικρόκοσμο του;
Θεωρώ ότι η μουσική χωρίς το λόγο είναι η γλώσσα που λέει πάντα την αλήθεια γιατί πηγάζει από τον ακαθόριστο κόσμο των συναισθημάτων και δεν υπόκειται στη λογική διαδικασία.
- Ό,τι βγαίνει έξω από τα όρια, συνήθως, κινδυνεύει να κριθεί πολύ αυστηρά και να αμφισβητηθεί… Κινδυνεύει να αφήσει πίσω του τους συνοδοιπόρους του και να βιώσει μια κρίση, όπως έλεγε ο Fernado Pessoa… Θεωρείς ότι είσαι ένας κανονικός άνθρωπος; Εντός ορίων;
Αυτή την ερώτηση πρέπει να την κάνεις στη Φανούλα… (εννοεί, τη γυναίκα του!)
- Με το Σωκράτη Μάλαμα θα μπορούσε -ίσως και κάποιος που δεν το ξέρει- να σκεφτεί παρατηρώντας τη δουλειά του καθενός ξεχωριστά, αλλά και τη συνεργασία σας, ότι σας δένει μια σημαντική σχέση. Αυτό που λένε: μιλάτε, μάλλον, την ίδια γλώσσα . Σπάνιο μεταξύ δύο συνεργατών και «ακριβό» δώρο σε δύο ανθρώπους… «Με λίγη βοήθεια από τους φίλους», βρίσκουμε την έξοδο απ' το αδιέξοδο;
Τους φίλους τους χρειαζόμαστε για να μας φέρνουν σε αδιέξοδα! Την έξοδο πρέπει να τη βρίσκουμε μόνοι μας…
- Κουβαλάς το βάρος μιας βιωμένης γνώσης και το «ξεστομίζεις» με τα λόγια και τις μουσικές σου ισορροπώντας ανάμεσα στην ανυπέρβλητη ελληνική παράδοση και στο αρμονικό της σμίξιμο με τον ηλεκτρισμό, όπως μας το «παραχωρείς», τα τελευταία χρόνια, στον «Βραχνό Προφήτη» και στην «Αγρύπνια». Τι είναι για σένα αυτό το σμίξιμο και πώς οδηγήθηκες σ' αυτή τη συνάντηση που, αν και αποκαλύπτει κατά τη γνώμη μου μια γενναιότητα που γρήγορα έγινε αποδεχτή, παραμένει ένα δύσκολο άκουσμα.
Δεν υπάρχει σχέδιο. Τα πράγματα βαδίζουν με το -γνωστό και από το ποδόσφαιρο- σύστημα «τα τρία ου» (δηλαδή, κουτουρού!).
Εγώ απλά διαλέγω συνεργάτες κι αφήνω τη συνύπαρξη των προσωπικών κόσμων να κάνει τα υπόλοιπα. Εν ολίγοις, απατεώνας!
- Στο «Βραχνό Προφήτη» το τυχαίο και αυθόρμητο γέλιο του μουσικού Τιγκράν Σαρκισιάν που ήρθε -όπως σημειώνεις ο ίδιος στο εσώφυλλο του δίσκου- σαν από μηχανής κατά την ηχογράφηση του τραγουδιού «Α. Μάνθος», διάλεξες να το αφήσεις να ηχήσει και στα δικά μας αυτιά χαρακτηρίζοντας το «ανέμελη απάντηση της αθέατης πλευράς του γίγνεσθαι στην σοβαρότητα των "μεγάλων" γεγονότων που φτιάχνουν την επίσημη Ιστορία». Ο Τέννεσι Ουίλλιαμς γράφει το 1972 στην Αμερική, «…Γελάω πολύ δυνατά. Όσο δυνατά θα έκλαιγα αν δεν υπήρχε το γέλιο, αυτό το χρήσιμο υποκατάστατο του κλάματος». Εννοείτε το ίδιο πράγμα;
Άφησα το γέλιο να υπάρχει γιατί ταίριαζε με το ασήμαντο γεγονός της φωτογράφησης του Θωμά Γκαντάρα του ληστή -για την οποία μιλάει το συγκεκριμένο τραγούδι «Α. Μάνθος»- και το εξίσου ασήμαντο γεγονός της μελοποίησης από έναν ασήμαντο καλλιτέχνη στα πλαίσια της ασημαντότητας των πάντων… Ο Τέννεσι Ουίλλιαμς μιλάει νομίζω για άλλο πράγμα.
- Είναι μοναδική η στιγμή της δημιουργίας ενός τραγουδιού. Γεγονός όμως που γίνεται και περνά σε μια στιγμή μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Σημαντική όμως θαρρώ είναι και η σύμπραξη των συνεργατών μουσικών τόσο στην ηχογράφηση του όσο και στην παρουσίασή του κάθε φορά μπροστά στον κόσμο. Κάθε φορά που το τραγούδι ξαναζωντανεύει για να ηχήσει. Τι συμβαίνει, λοιπόν, πάνω στη σκηνή την ώρα που "συνευρίσκονται" τραγούδι, δημιουργός και λοιποί συγγενείς;
Α! Αυτό είναι ένα από τα μυστικά του επαγγέλματος!
- Αν το "κοινό έργο" το χαρακτηρίζει η "συλλογική κίνηση", είναι και τέτοιο που θα μπορούσε να αποτελέσει σήμερα ένα κίνημα; Και γιατί όχι; Επαναστατικό…
Η συλλογικότητα -όπως είπε κι ο Βαγγέλης, που δεν τον ξέρεις- είναι ευεργετική για τον άνθρωπο και γι' αυτό επαναστατική…
- Σε αφορά να γίνεις πρόσωπο αναγνωρίσιμο, τουλάχιστον τόσο ώστε να δημιουργηθεί ένα σταθερό κοινό γύρω σου πρόθυμο να σε παρακολουθήσει και στο επόμενο βήμα σου;
Όσο πιο άγνωστος τόσο πιο ελεύθερος.
- Επόμενο βήμα;
Ελαφρά πηδηματάκια επί τόπου…
- «Κι όπως στο χορό ενώνουμε τα χέρια μεταξύ μας για να ακολουθήσουμε τις ίδιες ρυθμικές κινήσεις, έτσι και στο τραγούδι ενώνουμε τις ψυχές μας για να ακολουθήσουμε μαζί τις ίδιες εσωτερικές δονήσεις…» λέει ο Μάνος Χατζιδάκις. Έχει την πολυτέλεια ο δημιουργός την ίδια στιγμή της εκπομπής του έργου του να γίνεται παράλληλα και καλός δέκτης του συναισθήματος του κόσμου;
Έτσι, αμφίδρομα μόνο, μπορεί να λειτουργήσει μια ζωντανή παρουσίαση τραγουδιών, ώστε να έχει νόημα!
- Ο Διονύσης Σαββόπουλος έλεγε το '89 στα καμαρίνια του Zoom: «Όλα τα τραγούδια μαζί, κατάλληλα τοποθετημένα να κάνουν ένα νόημα μαζί. Και το νόημα να 'ναι το αίσθημα. Το αίσθημα της εποχής μας.» …Σε θέατρα, νταμάρια, ενετικές τάφρους και κηποθέατρα, βουνά, λαγκάδια, περιγιάλια… ή οπουδήποτε. Εσείς, από πού έρχεστε και πού θα πορευτείτε, συνεχίζοντας το ταξίδι σας;
Τελευταία, πριν την Kρήτη, παίξαμε στο Μεταξοχώρι Αγιάς όπου έχεις έρθει -φίλοι αναγνώστες, το παιχνίδι είναι σικέ, με τη Μαρίνα γνωριζόμαστε εδώ και χρόνια!- και μετά την Κρήτη πηγαίνουμε στην Ικαρία…
-Φίλοι αναγνώστες, «μάσκα δεν έχει να φορά…». Tο ξέρετε το τραγούδι του!