Συνέντευξη στην εφημερίδα "Καθημερινή"
Δύο άστρα ανατέλλουν μαζί στη σκηνή
Ο τραγουδιστής Διονύσης Σαββόπουλος συναντά τον τραγουδοποιό Θανάση Παπακωνσταντίνου στο πρόγραμμα της χρονιάς
Της Γιωτας Συκκα
«Θανάση, ακούγεται καλύτερα χωρίς πένα» λέει ο Διονύσης Σαββόπουλος στον Θανάση Παπακωνσταντίνου, ακούγοντάς τον να παίζει. Εκείνος, χαμογελώντας ντροπαλά, απαντά: «Με βολεύει κιόλας. Επειδή ζούσαμε σε διαμέρισμα έμαθα να παίζω σιγά».
Απόγευμα σ' ένα στούντιο με θέα τα φώτα της οδού Χαμοστέρνας, χωμένο σε ένα παλιό εργοστάσιο στον Ταύρο, οι δυο τραγουδοποιοί κάνουν πρόβες για το πρόγραμμα που αρχίζει στις 25 του μηνός στο Polis. Σε αυτόν τον καινούργιο χώρο στην Πέτρου Ράλλη, που θα ντυθεί με γκράφιτι, θα δούμε τους δυο τους για πρώτη φορά μαζί στη σκηνή. Θα ακούσουμε τα καινούργια τραγούδια τους, για τον πρώτο κοινό τους δίσκο. Ο Σαββόπουλος θα παίξει αποκλειστικά τον ρόλο του ερμηνευτή. Κι όπως συνέβαινε παλιά, πριν η ελληνική μουσική ζηλέψει τη βιασύνη της ξένης βιομηχανίας, αυτά θα δοκιμαστούν πρώτα στο κοινό, πριν πάρουν την τελική τους μορφή σε δίσκο.
Ο χώρος είναι μικρός, πνιγμένος στα καλώδια, τους ενισχυτές και τα μουσικά όργανα. Ο Γιώτης Κιουρτσόγλου λέει μια ιδέα του για το φινάλε του τραγουδιού, η Βάσω Δημητρίου στριμωγμένη ανάμεσα στις κιθάρες και τα παραδοσιακά νυκτά έγχορδα, καταλαβαίνεις πότε συμφωνεί από το χαμόγελό της, ο Jimmy Mahlis παρασύρεται σε αυτοσχεδιασμούς κάνοντας το ούτι του να στενάζει σε τζαζ ρυθμούς, όσο ο Satnam Ramgotra περιμένει πότε θα μπει στην παρέα με τα τύμπανα.
«Καλά δεν μπαίνουμε, Διονύση;»
«Το άστρο του πρωινού», από τα παλιότερα τραγούδια του Παπακωνσταντίνου, ακούγεται για έκτη φορά. Πώς να το παίξουν; Με ούτι και τάμπλες ή με «σκουπάκια» και σλάιντ κιθάρα; Η συντροφιά διχάζεται ανάμεσα σε δύο ενορχηστρώσεις. «Καλά δεν μπαίνουμε, Διονύση; Πώς σου φαίνεται;». «Πολύ ωραίο. Θέλει πιο σιγά». Το «Άστρο του πρωινού» ανατέλλει απ' την αρχή, με τα παραδοσιακά όργανα να μπαίνουν σιγά σιγά. «Softer, πιο μαλακά» συστήνει στον Satnam ο Σαββόπουλος, δείχνοντας την παλάμη του που ανεβοκατεβαίνει. Το τραγούδι αυτή τη φορά ακούγεται ολόκληρο. Τα μάτια του Παπακωνσταντίνου ρωτάνε για το αποτέλεσμα. «Με "σκουπάκι" και σλάιντ βγάζει ένα στοιχείο απόγνωσης το τραγούδι», αποφαίνεται ο Σαββόπουλος. Ολοι συμφωνούν. Με σβελτάδα που δεν προδίδει τα χρόνια του, σηκώνεται από το χαμηλό κάθισμα και κατευθύνεται απέναντι, στη θέση του συναδέλφου του από τη Λάρισα. «Να πούμε και το Κιλελέρ;»
Ηλεκτρισμός δονεί τη μικρή αίθουσα: «Πυρκαγιά, πυρκαγιά, στο μυαλό μου πυρκαγιά, πυρκαγιά στη Θεσσαλία» τραγουδά μπροστά στο μικρόφωνο, ενώ χέρια και πόδια συμμετέχουν στον ρυθμό δίνοντας αόρατες εντολές στη Βάσω και στον Jimmy με τις ηλεκτρικές κιθάρες. «Μπράβο, παιδιά. Να το θυμάστε!».
Η συντροφιά διαλύεται, οι πιο βιαστικοί φεύγουν, η Βάσω Δημητρίου φροντίζει τα μηχανήματα, δίπλα της, ο Παπακωνσταντίνου ζητάει τη γνώμη της, κι ο Σαββόπουλος έναν ακόμη εσπρέσο χαλαρώνοντας στον καναπέ. «Γεια σας!» τον χαιρετά με ενθουσιασμό, ένας νεαρός που μπαίνει εκείνη τη στιγμή στο στούντιο. «Μπορώ να σας σφίξω το χέρι;» «Συνάδελφος;» ρωτάει ο δημοφιλής τραγουδοποιός. «Οπαδός. Γουστάρω τα παλιά. Απ' τους γονείς μου», απαντά εκείνος.
Ο Σαββόπουλος ζητάει ένα ακόμη τσιγάρο και σκέφτεται πάλι το πρόγραμμα. «Για το τέλος χρειάζονται κάποια ρεμπέτικα. Της φυλακής. Να ταιριάζουν». «Στην Ελλάδα έχουμε ένα πρόβλημα. Τραγουδάνε πολλά. Πρέπει να πέσει λίγη δίαιτα. Πουθενά αλλού δεν εξέφρασε το τραγούδι το αίσθημα του κόσμου, όσο στην Ελλάδα. Κι ο Ελληνας, ανοίχτηκε τόσο στα τραγούδια, όσο δεν ανοίχτηκε στη γυναίκα και στα παιδιά του».
Διονύσης Σαββόπουλος
Αυτόχειρας το πολιτικό σύστημα
- Πάντα ήσαστε καταδεκτικός σε τραγούδια άλλων, αλλά ποτέ σε ολόκληρο δίσκο. Γιατί δεν το κάνατε ώς τώρα;
- Kανείς δεν μου το 'χε ζητήσει. Αυτό εξηγείται. Δεν είμαι τραγουδιστής. Αλλά ο Θανάσης είναι ένας παράδοξος μουσικός και το πιο παράδοξο απ' όλα σ' αυτόν είναι που νομίζει ότι μπορώ να τραγουδήσω καλά.
- Το γεγονός ότι τραγουδάτε ενός άλλου τραγουδοποιού τα τραγούδια, σας δεσμεύει ή σας απελευθερώνει;
- Μου αρέσει. Οταν τα τραγούδια είναι αλλουνού δεν έχω κανένα άγχος. Περίεργο. Στα δικά μου όλα μου φταίνε. Στων άλλων ξέρω αμέσως τι πρέπει να γίνει και πώς πρέπει να ειπωθεί. Αυτός είναι ίσως ο λόγος που εκτός απ' αυτά που έγραφα, μου άρεζε να κάνω τον προπονητή στους άλλους. Το έκανα καλά στο παρελθόν. Με την «Εκδίκηση της γυφτιάς», την Οπισθοδρομική και την Ελευθερία, πολλά. Ελπίζω να τα καταφέρω και τώρα. «Είμαι ανοιχτός…»
- Οταν τραγουδάτε ένα κομμάτι άλλου το σφραγίζετε. Νομίζει κανείς πως ήταν πάντα δικό σας. Από το «Βρέχει στην Εθνική Οδό» του Ξυδάκη μέχρι το «Να με προσέχεις» του Πορτοκάλογλου. Το επιδιώκετε;
- Υποθέτω ότι δεν μπορείς να τραγουδήσεις ή να διηγηθείς κάτι αν δεν το «περάσεις» μέσα από τον εαυτό σου. Ας είναι αλλουνού. Αν δεν το κάνεις δικό σου, δεν θα λειτουργήσει.
- Οφείλεται μόνο στο ότι έχετε πολύ χαρακτηριστική φωνή ή και στο ότι είστε δημιουργός;
- Οφείλεται στο ότι είμαι ανοιχτός. Από ένα σημείο και μετά δεν ξεχωρίζω δικά μου και δικά σου. Ούτε λαϊκά από ροκ. Ούτε παλιά από καινούργια.
- Το πρόγραμμα στο Polis θα έχει και πρόζες;
- Ισως φτιάξω κάτι. Τελευταία στιγμή, ως συνήθως.
«Ενας μουλωχτός κολλητός»
- Σε κάθε κρίσιμη στιγμή, ο λόγος σας έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Τι σκέφτεστε για την υπόθεση Ζαχόπουλου και τα «σκάνδαλα» του υπουργείου Πολιτισμού;
- Στην πραγματικότητα ο αυτόχειρας εδώ είναι το ίδιο μας το πολιτικό σύστημα. Σε κάθε κόμμα υπάρχει ένας άνθρωπος σαν τον κύριο Γενικό. Ενας άνθρωπος «εμπιστοσύνης». Ενας μουλωχτός κολλητός που χειρίζεται κονδύλια και μοιράζει χορηγίες. Και φυσικά, αντιμετωπίζει ανάλογους πειρασμούς πάσης φύσεως. Κι επειδή όλα αυτά γίνονται πολύ γρήγορα στη ζωή του (π.χ. από καθηγητής μέσης εκπαιδεύσεως ταχύτατα υπερυπουργός σχεδόν), τρελαίνεται, μεθάει, δεν ξέρει τι λέει ο άνθρωπος. Ξαφνικά κάτι στραβώνει και σαλτάρει. Τέτοιοι άνθρωποι είναι παντού στα κόμματα. Είναι λοιπόν το πολιτικό σύστημα που καταρρέει και μαζί του, φοβάμαι όλοι μας. Ακούω ότι στο dvd θίγεται η τιμή και η υπόληψη υψηλά ισταμένων προσώπων. Εν τοιαύτη περιπτώσει, τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα θα είναι πλέον δέσμια εκείνου που έχει στα χέρια του το dvd. Θα τους εκβιάζει εφ' όρου ζωής. Για σκεφτείτε το… Φοράει το μακρύ παλτό και τον γκρίζο σκούφο. «Κάθε πρόγραμμα έχει ένα άστρο. Αν θέλει το άστρο, θα πάει, αλλιώς όχι». H συζήτηση τελείωσε, είναι φανερό.
Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Βουτυρομπεμπέδες, λέρες και χαϊβάνια
Ο 49χρονος Θανάσης Παπακωνσταντίνου μιλάει για τους δίδυμους γιους του, 22 χρόνων, που σπουδάζουν πλαστικές τέχνες στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Μηχανολόγος μηχανικός ο ίδιος, έκανε τη δουλειά αυτή για χρόνια, αλλά πάντα μέσα του υπήρχε η μουσική.
Ξεκίνησε να κάνει μουσική αργά, λίγο μετά τα 30, αλλά ουσιαστικά, χωρίς υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. Και πάντα στη Λάρισα, όπου ζει μόνιμα.
Οσο μιλάει λύνεται, αυτοσαρκάζεται, μιλάει για την τηλεόραση που τον απωθεί, τα βιβλία που λατρεύει. Εκτός από τη γνωστή συστολή του, δείχνει αίσθηση του χιούμορ, ευγένεια, υπερηφάνεια, άποψη και θέση για τα κοινά.
Τα κάνει τούρμπο…
- Γιατί προτείνατε στον Διονύση Σαββόπουλο να παίξει τον ρόλο του ερμηνευτή στον καινούργιο σας δίσκο;
- Kυρίως γιατί τον θεωρώ εξαιρετικό ερμηνευτή. Κάνοντας μια θεωρητική προσομοίωση, είδα ότι θα μπορούσε να αναδείξει τα τραγούδια, να τα κάνει τούρμπο… Σίγουρα όμως με παρακίνησε και η σκέψη να συνεργαστώ με έναν δημιουργό που τα τραγούδια του αφήσανε αποτυπώματα στα χρόνια της νεότητάς μου.
- Τα τραγούδια σας τα γράψατε σκεφτόμενος ότι θα τα τραγουδήσει εκείνος;
- Οχι, το υλικό υπήρχε. Διάλεξα όμως αυτά που νόμιζα ότι ταιριάζουν περισσότερο. Υστερα προχωρήσαμε μαζί και σε πιο σφιχτή διαλογή.
- Θα λέγατε ότι πλησιάσατε ως προς το ύφος εσείς τον Σαββόπουλο ή εκείνος εσάς;
- Αν μιλάμε για το ύφος της μελωδικής γραμμής ή του στίχου, αυτά ήταν δεδομένα αφού προϋπήρχαν της ιδέας για συνεργασία. Αλλά και γενικά δεν έχει νόημα να μαγαρίσει κανείς την εξαίσια στιγμή της δημιουργίας με σκέψεις περί αλλαγής ύφους κ.ά. Είναι σαν να λες την προπαίδεια την ώρα του οργασμού… Αν πάλι μιλάμε για το ενορχηστρωτικό ύφος, αυτό βγαίνει από τη συνεργασία μας με τους μουσικούς.
- Ξέρουμε ότι η συνεργασία ενός συνθέτη κι ενός τραγουδιστή είναι ήδη δύσκολη. Η συνεργασία δύο τραγουδοποιών είναι ακόμη δυσκολότερη;
- Εξαρτάται. Από τη μια είναι πιο δύσκολο γιατί ένας δημιουργός έχει αναπτύξει με τα χρόνια ισχυρή προσωπική άποψη για τη διαδικασία ηχογράφησης και παραγωγής ενός δίσκου. Από την άλλη, όμως, αν υπάρχουν εκλεκτικές συγγένειες, γρήγορα μπορεί να βρεθεί άκρη. Το πιο βασικό απ' όλα είναι να γουστάρει το υλικό αυτός που το τραγουδάει.
- Πέντ'-έξι τραγούδια που άκουσα στο στούντιο θυμίζουν όχι μόνο το δικό σας ύφος αλλά και το δικό του.
- Είναι λογικό. Η φωνητική έκφραση είναι άλλο ένα πέρασμα για να βγει ο εσωτερικός κόσμος κάποιου στην επιφάνεια. Και η συνάντηση -όχι η σύγκρουση- των κόσμων όλων των συντελεστών είναι που προσφέρει σε κάθε έργο την ιδιαιτερότητά του.
Το τελευταίο τσιγάρο
- Στην αφίσα του προγράμματος βάζετε τη φωτογραφία ενός Μεξικανού επαναστάτη. Ποια είναι η ιστορία του, τι σας συγκίνησε σε αυτή και πόση σχέση έχει με τη σημερινή πραγματικότητα;
- Τελικά δεν θα μπει στην αφίσα, αλλά εδώ και πολύ καιρό τον έχω ήδη αφίσα μέσα στο κεφάλι μου. Οχι τόσο γιατί ήταν επαναστάτης. Αλλά για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε τον θάνατο. Είδα τη φωτογραφία του δημοσιευμένη μαζί με μερικές ακόμη σε εφημερίδα. Ηταν μια από τις πέντε κορυφαίες στιγμές φωτορεπορτάζ, σύμφωνα με τη γνώμη του Βραζιλιάνου φωτογράφου Σαλγκάδο. Εδειχνε έναν ξερακιανό τύπο που, ακουμπώντας την πλάτη του σε έναν τοίχο, κάπνιζε ανέμελα ένα τσιγάρο. «Ε, σιγά τη φωτογραφία» είπα, ώσπου διάβασα τη λεζάντα και ανατρίχιασα: «Ο Φορτίνο Σαμάνο καπνίζει το τελευταίο τσιγάρο πριν από την εκτέλεσή του». Βλέπουμε, σημείωνε ο Σαλγκάδο, έναν άνθρωπο σε ειρήνη με τον εαυτό του και με τον θάνατο. Η στάση του δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα. Ισως γι' αυτό με συγκίνησε. Οι τωρινοί άνθρωποι, με τη συμβολή της τηλεόρασης, έχουμε υποστεί δύο σημαντικές ήττες: Από τη μια, έχουμε εθιστεί στον πόνο και στον θάνατο των άλλων -μέχρι και ζωντανή αναμετάδοση πολέμων έχουμε παρακολουθήσει- και από την άλλη, ακριβώς επειδή νομίζουμε ότι είμαστε πάντα στη θέση του θεατή, όταν χτυπήσει την πόρτα μας ξαφνιαζόμαστε και τρομάζουμε. Ισως ούτε για τα παιδιά μας δεν μπορούμε να θυσιαστούμε, πόσω μάλλον για το κοινό καλό.
Περιφρόνηση και κοροϊδία
- Είστε από τους λίγους που τα τραγούδια τους έχουν πολιτικοκοινωνικές αιχμές. Τι σκέψεις σάς προκαλεί η υπόθεση Ζαχόπουλου;
- Ζούμε τις χειρότερες πολιτικοκοινωνικές συνθήκες μετά τη χούντα. Απίστευτη περιφρόνηση και κοροϊδία από τους κυβερνώντες και τα τσιράκια τους, βουτυρομπεμπέδες της τηλεόρασης, που όλους να τους στύψεις δεν θα βγάλεις μια σταγόνα αίμα κι όμως συμπεριφέρονται σαν αυτοκράτορες, μεγαλοκομπινοδικηγόροι, λέρες με ζελέ στα μαλλιά και οδοντοστοιχίες επιτυχίας, οπαδοί που μαχαιρώνονται για μια μεγάλη ιδέα… και εκατομμύρια χαϊβάνια. Ισως, τελικά, να 'χει δίκιο η μάνα μου και τ' αδέρφια της που σε κατακρίνουν, παππού Δημήτρη. Μπορεί να πήγες χαράμι στον εμφύλιο.