Συνέντευξη στην εφημερίδα "Φιλελεύθερος"
Η μουσική είναι η ζωή μου
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου μιλά για τη μέθεξη της μουσικής και τη μονομανία της δημιουργίας
Έχοντας στις αποσκευές του ένα ανανεωμένο πρόγραμμα με νέα ή ελάχιστα παιγμένα κομμάτια της πορείας του, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου επιστρέφει στην Κύπρο, στο πλαίσιο της μεγάλης καλοκαιρινής του περιοδείας, προκειμένου να ξορκίσει το μούδιασμα και την κατήφεια των ημερών. Επιστρέφει, όμως, συγκεκριμένα στο Φεστιβάλ Φέγγαρος στη Λόφου. Η τρίτη έκδοση του φεστιβάλ κάνει μια αναφορά στην πρώτη, όταν ο σπουδαίος Θεσσαλός συνθέτης και στιχουργός συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας από τις κορυφαίες καλλιτεχνικές προτάσεις του καλοκαιριού στην Κύπρο. Δύο χρόνια μετά, βρίσκει στο γραφικό χωριό της ορεινής Λεμεσού εκείνη την πρόταση εξελιγμένη: μια σαφώς αναβαθμισμένη, τριήμερη διοργάνωση με μουσικά και άλλα δρώμενα να ξεχύνονται σε σοκάκια, ταβέρνες, ταράτσες, πλατείες και παλιά άδεια σπίτια. Η συναυλία του Θανάση Παπακωνσταντίνου θα αποτελέσει το αποκορύφωμα του φεστιβάλ, το Σάββατο 3 Αυγούστου. Θα εμφανιστεί στο δημοτικό σχολείο του χωριού μαζί με τη Ματούλα Ζαμάνη και 7μελή μπάντα για να επιβεβαιώσει ότι η σπάνια ιδιοσυγκρασία του "κουμπώνει" ιδανικά με τη φιλοσοφία του "Φέγγαρος".
- "...και τι δεν κάνατε για να με θάψετε/όμως ξεχάσατε πως ήμουν σπόρος...". Γιατί στο δελτίο Τύπου των καλοκαιρινών συναυλιών σας επικαλείστε τον συγκεκριμένο στίχο του Ντίνου Χριστιανόπουλου;
- Χωρίς να είμαι συνειδητά στρατευμένος και πολιτικοποιημένος, τα τραγούδια μου διατρέχει μια αίσθηση δικαίου, η οποία κατατρέχει κι εμένα, θα έλεγα. Είναι μια από τις αφορμές για στίχους και τραγούδια γενικότερα. Νομίζω ότι ένας λόγος παραπάνω που έχω βάλει αυτόν το στίχο είναι για να δώσω κουράγιο στον εαυτό μου, αλλά και σ' όσους έρχονται να μας ακούσουν. Οι καιροί είναι δύσκολοι. Κι εσείς τώρα στην Κύπρο, με κάποια καθυστέρηση -κι εξαιτίας μας σε μεγάλο βαθμό- θα περάσετε παρόμοιες καταστάσεις. Καλή δύναμη, χρειάζεται αλληλεγγύη, συντροφικότητα και να μην το βάλουμε κάτω.
- Τα τραγούδια, η μουσική, πώς βάζουν το λιθαράκι τους προς αυτήν την κατεύθυνση;
- Πιθανότατα, δεν μπορούν να αλλάξουν από μόνα τους τα τραγούδια την κατάσταση. Αλλά όταν υπάρχει βαθύτητα σ' αυτά, όταν πρόκειται για πραγματική τέχνη, μπορεί να βοηθήσουν κάποιον άνθρωπο, να τον στηρίξουν τόσο όσον αφορά τους εξωτερικούς εχθρούς που βλέπουμε γύρω μας, δηλαδή το αδηφάγο χρηματοπιστωτικό σύστημα ή τις διάφορες μορφές εξουσίας που μας καταδυναστεύουν, όσο και σε σχέση με εσωτερικούς εχθρούς, υπαρξιακά ζητήματα. Με την έννοια αυτή η τέχνη γενικότερα και η μουσική συγκεκριμένα μπορεί να στηρίξει τον άνθρωπο στις δύσκολες στιγμές. Αν καταφέρει και τον κάνει και καλύτερο, αυτό είναι πολύ σημαντικό. Πρέπει βέβαια να το έχει ο άλλος μέσα του, να υποβόσκει μέσα του η διάθεση για να αλλάξει και να πάει προς το καλύτερο.
- Έχετε να προτείνετε εσείς κάποιον τρόπο, κάποια ενδεδειγμένη διέξοδο απ' όπου θα μπορούσαμε δυνητικά να βγούμε από αυτήν την κατάσταση;
- Δεν θεωρώ τον εαυτό μου φιλόσοφο ή βαθειά πνευματικό άνθρωπο που να μπορεί να προτείνει αβίαστα λύσεις. Καταρχήν δεν πιστεύω ότι ηθικά ντε και καλά βρισκόμαστε σε κατάπτωση. Με την έννοια ότι ναι μεν κάποιοι έχουν κυλίσει στο βούρκο, αλλά αυτό δεν ισχύει για όλον τον κόσμο. Αυτό είναι το χειρότερο. Προσπαθούν να ενοχοποιήσουν όλο τον κόσμο ότι "φταίμε όλοι" για αυτό το πράγμα, ενώ δεν είναι έτσι. Κατά τη γνώμη μου είναι ξεκάθαρο ότι η απληστεία που είχαν οι διάφοροι τραπεζίτες και χρηματιστές οδήγησε σ' αυτό και τώρα τα ρίχνουν στον κοσμάκη. Το πολύ-πολύ που προσάπτω στον απλό κόσμο είναι ότι "δάγκωσε το τυράκι" που του δώσανε και αναζήτησε ίσως ανέσεις πέρα από τις δυνατότητές του, αλλά αυτό δεν είναι τόσο φοβερό ώστε να μπορούμε να του καταλογίσουμε όλη την ευθύνη γι' αυτό που έγινε. Με τίποτα. Μιλάμε για μια φοβερή λαθροχειρία. Όταν έβγαζαν τα πολλά τα χρήματα, ήταν δικά τους, κι όταν βρέθηκαν σε κίνδυνο κι έχασαν ένα μέρος από τα κέρδη τους, τα φόρτωσαν στον κόσμο. Για μένα εν ολίγοις, απλά και λαϊκά, αυτό είναι που συμβαίνει.
- Μελωδία ή στίχος; Ποιο έρχεται πρώτο στο μυαλό σας;
- Και το ένα συμβαίνει και το άλλο ή και τα δύο μαζί. Είναι λίγο ανεξέλεγκτο. Δεν υπάρχει συνταγή. Αυτό που έχω διαπιστώσει όλα αυτά τα χρόνια είναι πως ό,τι και να κάνεις, πρέπει, όσο γίνεται, να αφήνεσαι ανεπηρέαστος από σκέψεις τη στιγμή που νιώθεις έναν κραδασμό. Πώς συμβαίνει, δηλαδή, με τους προσεισμούς; Ψιλονιώθεις πότε είναι η στιγμή που θα βγάλεις κάτι. Επίσης, το νιώθεις όταν κάποιες φορές ματαιοπονείς κι εκεί πρέπει να τα παρατήσεις. Όταν πραγματικά νιώθεις αυτή την αίσθηση, ότι κάτι πάει να αναβλύσει από μέσα, πρέπει να το αφήνεις ελέυθερο να βγει, χωρίς να το κατευθύνεις.
- Αυτό που περιγράφετε τώρα κατά κάποιον τρόπο είναι η έμπνευση;
- Ας πούμε, ναι. Βέβαια είναι κάτι που δεν περιγράφεται ακριβώς. Μπορεί να "σκάσει" μια φράση, αυτή με τη σειρά της να φέρει μια μουσική φράση, αυτή μετά να οδηγήσει σε κάτι λίγο παραπέρα κ.ο.κ. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου σε κάποιον βγαίνει ένας σκοπός και ψάχνει εκ των υστέρων να βρει τα λόγια ή και το αντίστροφο.
- Σε ποιο βαθμό παίζει ρόλο και το μεράκι, η σκληρή δουλειά, η αφοσίωση πάνω στο αντικείμενο;
- Δεν το συζητάμε αυτό. Εγώ έχω διαπιστώσει, ας πούμε, ότι είμαι μονομανής. Ασχολούμαι μόνο μ' αυτό. Ακόμη και παλιότερα όταν έκανα κάποια άλλη εργασία, όλες τις υπόλοιπες ώρες ήμουν κλεισμένος σε τέσσερις τοίχους. Έχει πολλή δουλειά από πίσω όλο αυτό το πράγμα. Ευχάριστο πράγμα, δεν μπορώ να πω ότι με κούρασε, μπορώ να μείνω και δύο μέρες άυπνος αν ασχολούμαι με κάτι τέτοιο. Με τη δημιουργία. Δεν κουράζομαι, με αναζωογονεί, θα έλεγα. Αλλά απαιτεί πολλές εργατοώρες από πίσω, δεν είναι τα πράγματα μόνο μια απλή επιφοίτηση. Και πολλές φορές έχω νιώσει και κορόιδο. Με την έννοια ότι έβγαινα να πάρω αέρα στη Λάρισα, έβλεπα να γίνεται χαμός από κόσμο στις καφετέριες, να γελάνε, να διασκεδάζουν και αναλογιζόμουν "μήπως σπαταλώ τη ζωή μέσα στους τέσσερις τοίχους;".
- Την απάντηση σ' αυτό ίσως να τη δίνετε μόνος σας, όταν προκύπτει το αποτέλεσμα αυτής της εργασίας...
- Μακάρι να είναι έτσι. Σίγουρα θα ξέρω αν προλάβω να κάνω τον απολογισμό, αν δηλαδή έρθει φυσιολογικά ο θάνατος, τότε που πρέπει κι εγώ έχω σώας τα φρένας και μπορώ να κάνω έναν απολογισμό, θα ξέρω τι έκανα τελικά. Αν όντως άξιζε αυτό ή αν πέρασε η ζωή μέσα από τα χέρια μου χωρίς να το καταλάβω.
- Όσο περνούν τα χρόνια, γράφετε μουσική ακόμη πιο συχνά έτσι όπως μας τα λέτε;
- Πάνω στη μουσική μπορώ να πω ότι έχω ακόμα πολλά πράγματα μέσα μου. Δυσκολεύομαι αρκετά όσον αφορά τον λόγο, τα στιχάκια. Εκεί πολύ συχνά έρχομαι σε αδιέξοδο κι επειδή δεν θέλω να κάνω κάτι βεβιασμένο ή κατώτερο των περιστάσεων ή κατώτερο αυτών που έχω ήδη κάνει, δυσκολεύομαι. Κάτι τέτοιες στιγμές βρίσκω καταφύγιο, ας πούμε, στην ποίηση. Βρίσκω ποιητές και έργα τους που μου αρέσουν και πολλές φορές τα κάνω διασκευή για να τα εντάξω στη μουσική κι έτσι βρίσκω κάπως μια διέξοδο.
- Έχετε μετανιώσει ποτέ ή αλλάξει γνώμη για τραγούδια που κυκλοφορήσατε; Ακούγοντάς τα να νιώθετε ότι δεν σας εκφράζουν πια;
- Πάντοτε μετανιώνω. Ακόμη και τώρα για καινούρια πράγματα αμφιταλαντεύομαι συνεχώς, ποτέ δεν είμαι σίγουρος. Αλλά και γενικότερα, για το σύνολο αυτών που έχω κάνει.
- Δηλαδή, τα αποκηρύσσετε, τα απαρνείστε;
- 'Οχι ακριβώς. Δεν λέω αυτό, δεν τα απαρνιέμαι. Όσο πιο πίσω πάμε τόσο πιο ανώριμος ήμουν. Τώρα νομίζω ότι είμαι σε μια σχετικά καλή κατάσταση όσον αφορά τον λόγο. Τη μουσική δεν μπορώ να την κρίνω εύκολα. Τον λόγο, όμως, μπορώ. Η μουσική είναι ακαθόριστη και δεν μπορώ να πω με σιγουριά αν κάτι είναι καλό ή όχι. Ήμουν ανώριμος κι έκανα πράγματα που δεν είχαν εσωτερικότητα. Οπότε ψιλοντρέπομαι κάπως γι' αυτό. Κυρίως αυτά που δεν κυκλοφόρησαν. Ευτυχώς, δηλαδή. Άργησα εγώ να βγω στη δισκογραφία, στα 34 έκανα τον πρώτο δίσκο. Που σημαίνει ότι αυτό θα ήταν καλό γιατί πιο νωρίς θα ήμουν τελείως ξεφούσκωτος. Δεν έγραφα ωραία πράγματα. Τώρα καταλαβαίνω πως δεν ήμουν έτοιμος, τότε δεν το καταλάβαινα.
- Θα περιλάβετε σε μια συναυλία κάποιο παλιό τραγούδι για το οποίο σήμερα έχετε κάπως μετανιώσει, αν το ζητά το κοινό;
- Βάζω κομμάτια που μου αρέσουν. Υπάρχουν βέβαια κάποιες περιπτώσεις που κι αυτά που μου αρέσουν μπορεί να με κουράζουν λίγο, αν τα παίζω συνεχώς. Σ' αυτή την περίπτωση, ή τα βγάζω ή αν δω ότι ο κόσμος τα θέλει πια τόσο πολύ, αναγκάζομαι και τα βάζω. Τότε αναζητώ λίγη βοήθεια και στο αλκοόλ. Πίνω μια γουλιά για να "σπάσω" λίγο αυτόν τον φοβερό και αυστηρό κριτή που έχω μέσα μου κι έτσι έρχομαι σε μια καλύτερη κατάσταση και τα καταφέρνω.
- Τι θα επιλέγατε αν έπρεπε να διαλέξετε μεταξύ του να είστε σε μια παρέα μουσικών αλλά συμβιβασμένος ή μόνος με μια μπουζουκομάνα με την πλάτη στο δέντρο αλλά ο εαυτός σας;
- Μα δεν μπορώ αλλιώς να το δεχτώ. Για μένα η μουσική είναι η αναπνοή μου. Μπορώ να συμβιβαστώ με την αναπνοή; Να κάνω κάτι άλλο πέρα από αυτό; Δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση. Το κράτησα αυτό. Τολμώ να πω ότι δεν έχω καμιά σκιά όσον αφορά τον δρόμο μου στη μουσική, είτε δισκογραφικά είτε ακόμα και σε ζωντανές εμφανίσεις. Δεν είμαι επαγγελματίας-επαγγελματίας, το βασικό για μένα δεν είναι το οικονομικό. Είναι η απόλαυση, η μέθεξη. Αν δεν τα βρίσκω εγώ ο ίδιος την ώρα που παίζω με τον εαυτό μου, αυτό είναι τόσο δυσβάσταχτο που μετά φαίνομαι. Δεν μπορώ να υπάρξω χωρίς αυτή τη συνθήκη. Δεν μ' ενδιαφέρουν τα χρήματα. Θα μπορούσα να συνεχίσω να δουλεύω ως μηχανικός και να βγάζω περισσότερα.
- Τεχνικά μιλώντας, όσον αφορά στην ενορχήστρωση, συχνά συνεργάζεστε με κάποιους αξιόλογους μουσικούς. Έχετε ποτέ υποκύψει σε διαφορετικές απόψεις;
- Όσον αφορά τις μελωδικές γραμμές, δεν θέλω να πειράξει κανείς ούτε νότα, είναι απόλυτο μέσα μου αυτό το πράγμα. Δυσανασχετώ ακόμη και μια νότα ν' αλλάξεις. Στα στιχάκια κάνω κάποτε και καμιά υποχώρηση, αν π.χ. Δεν βγαίνει μια λέξη στον τραγουδιστή ή την τραγουδίστρια, δεν χάθηκε ο κόσμος, μπορώ να βρω μια παραπλήσια. Εκεί δεν έχω κόλλημα. Στην ενορχήστρωση, τώρα, είμαι πολύ πιο ανοιχτός, γιατί μ' αρέσει αυτό το παιχνίδι και το ξάφνιασμα, μ' αρέσει να ακούω το τραγούδι μου μ' έναν τρόπο που δεν τον έχω φανταστεί. Και μπορώ να πω ότι ναι μεν ξέρω τι ΔΕΝ θέλω, αλλά δεν ξέρω ΤΙ θέλω. Οπότε αφήνομαι και στους άλλους συνεργάτες κι αυτό είναι ωραίο.
- Δεν χρειάζεστε δηλαδή... αλκοόλ για να υποκύψετε στο θέμα της ενορχήστρωσης...
- Όχι, όχι. Είναι μόνο για τις πολύ δύσκολες στιγμές.
- Τι εισηγείστε στους νέους καλλιτέχνες που μένουν στην αφάνεια; Να προωθήσουν τη δουλειά τους κανονικά με τον πατροπαράδοτο τρόπο ή να την αναρτήσουν σε κάποια ιστοσελίδα και να την αφήσουν να πάρει το δρόμο της;
- Σε μεγάλο βαθμό αυτό ήδη γίνεται τώρα με το διαδίκτυο. Έχουμε εδώ μια αντιφατική κατάσταση. Από τη μια μεριά είναι εύκολο πλέον κάποιος να βγάλει τη δουλειά του σε κοινή θέα και ακρόαση, από την άλλη όμως είναι τόσοι πολλοί αυτοί που το κάνουν που είναι δύσκολο να ξεπηδήσουν κι επειδή και η δισκογραφία περνά άσχημες στιγμές, είναι δύσκολο ένας νέος, ευθύς εξαρχής, να βρει κάποια άκρη και να τα καταφέρει. Στην Ελλάδα, εγώ έφτασα 54 ετών, ο Σωκράτης Μάλαμας λίγο παραπάνω κ.λπ. και σχεδόν θεωρούμαστε ακόμη το "νέο αίμα" του ελληνικού τραγουδιού. Όχι ότι δεν γίνονται πράγματα από τους νεότερους, αλλά δεν βρίσκουν εύκολα το δρόμο προς τα έξω. Κι εγώ άργησα, μη νομίζεις. Ξεκίνησα στα 34 και μετά από καμιά δεκαριά χρόνια άρχισε να γίνεται κάτι. Δεν έγινε με μένα κάποιο "μπαμ". Χρειάζεται υπομονή κι αν είναι να γίνει κάτι, θα γίνει, κατά τη γνώμη μου.
- Έχετε άποψη, παρακολουθείτε τα τεκταινόμενα όσον αφορά τη νέα γενιά μουσικών;
- Όσο μπορώ, γιατί ζω και στην επαρχία σε χωριό κι αυτά γίνονται κυρίως στις μεγάλες πόλεις, Αθήνα - Θεσσαλονίκη. Μέσα από το διαδίκτυο κυρίως και από φίλους ακούω κάποια πράγματα ή από αυτά που μου στέλνουν ν' ακούσω για να πω μια γνώμη. Πιστεύω ότι γίνονται ωραία πράγματα, κυρίως στην αγγλόφωνη σκηνή, εκεί όμως έχουμε ένα μεγάλο μειονέκτημα: ότι επειδή ακριβώς είναι αγγλόφωνη, δεν βρίσκει εύκολα έρεισμα στις ψυχές των Ελλήνων.
- Τι θα αλλάζατε στη μέχρι σήμερα πορεία σας;
- Ό,τι κι αν άλλαζα, θα είχε σχέση με τη μουσική. Θα ήθελα να είχα γράψει κομμάτια σημαντικά, όπως αυτά που έχουν γραφτεί στην παράδοσή μας.
- Κάποιοι θα πουν ότι έχετε γράψει σημαντικά κομμάτια που αγγίζουν και στην παράδοση...
- Μπα, είμαστε πολύ νάνοι μπροστά σ' αυτό που έρχεται από το παρελθόν.