Συνέντευξη στο ηλεκτρονικό περιοδικό "Ελculture.gr"
O Θανάσης Παπακωνσταντίνου στο ελculture.gr
«Να πάρουμε τη μνήμη μας πίσω, γιατί ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία.»
28.03.2012
Κείμενο: Μαρίνα Κοντού
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου είναι εξερευνητής. Ταπεινός φυσιοδίφης και ονειροπόλος αστρονόμος. Ταξιδεύει στα μήκη και στα πλάτη του γαλαξία παρατηρώντας βασανισμένους πλάτανους και θλιμμένους αστέρες. Σκαλίζοντας το παγκόσμιο πολιτισμικό κοίτασμα και βουτώντας στο πηγάδι του συλλογικού ασυνείδητου, φέρνει στην επιφάνεια το ευτελές και το ασήμαντο και ξεθάβει από τη σκόνη ξεχασμένους ποιητές και λησμονημένες ιστορίες. Ντύνει το υλικό που συλλέγει με ένα ιδιαίτερο μουσικό ιδίωμα και φτιάχνει «τραγουδάκια» που αποκαλύπτουν στον προσεκτικό ακροατή ένα μοναδικό σύμπαν εικόνων και ήχων. Αυτή την περίοδο ταξιδεύει ανά την Ελλάδα και βοηθά στην τόνωση της πεσμένης εθνικής οικονομίας: το πιστό κοινό του τον ακολουθεί φανατικά από πόλη σε πόλη, επιδιδόμενο σε αυτό που εύστοχα ονομάστηκε «συναυλιακός τουρισμός». Η συζήτησή μας ξεκίνησε καιρό πριν, κάπου στα βάθη του θεσσαλικού κάμπου, με αφορμή τους τρόπους που έχουμε για να αντιστεκόμαστε.
ελc: Χαρακτηρίζετε τις συναυλίες σας ως «συνευρέσεις» που «είναι μικρές αντιστάσεις». Ποιο είναι το τέρας που παλεύουμε και με ποιους άλλους τρόπους μπορούμε να του αντισταθούμε;
Θ.Π.: Είναι η απληστία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, το οποίο, σε συνεργασία με σφογγοκωλάριους πολιτικούς, καταδυναστεύει τους ανθρώπους και τη φύση οδηγώντας τους ανθρώπους στην απόγνωση και τη φύση στο μαρασμό. Το να βρίσκεσαι με φίλους, να τραγουδάς, να συγκινείσαι είναι λοιπόν μια μορφή αντίστασης. Δεν αλλάζει τα πράγματα, αλλά μας δίνει κουράγιο. Για να αλλάξουν τα πράγματα προς μια πιο ανθρώπινη κατάσταση, θα πρέπει να σπάσουμε τα δεσμά του φόβου και να προσπαθήσουμε να προβάλουμε στο παρόν τα όνειρα που κάνουμε για το μέλλον.
ελc: Και πώς να αντισταθούμε στο φόβο;
Θ.Π.: Αν δεν το καταφέρουμε θεωρητικά, με την πνευματικότητά μας, θα γίνει κάποια στιγμή από μόνο του, όταν θα τα έχουμε χάσει όλα.
ελc: Γράφετε στο «San Michele» σε αναρχικό συγκείμενο για τις νέες εποχές που μας κάνουν να μοιάζουμε με κρετίνοι. Πώς αντιλαμβάνεστε αυτή την «κρετινοποίηση» και πώς μπορούμε να της αντισταθούμε;
Θ.Π.: Οι πολιτικοί με τον ξύλινο-κούφιο λόγο τους είναι σαν να απευθύνονται σε ηλίθιους. Κάτι ξέρουν. Ως λαός, στο πλαίσιο του δυτικοευρωπαϊσμού, έχουμε υποστεί αποβλάκωση μέσω του καταναλωτισμού και της τηλεόρασης (πρόκειται για σιαμαία). Και η μνήμη μας, το γνωρίζουν οι εξουσιάζοντες, έχει κοντύνει απελπιστικά. Και πέφτουμε στις παγίδες τους, ανιστόρητοι και μεμψίμοιροι. Να κοιτάξουμε, λοιπόν, να πάρουμε τη μνήμη μας πίσω. Γιατί ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία.
ελc: Αναφέρεστε στην ικανότητα της τέχνης να αλλάζει τις ζωές των ανθρώπων. Σε ποιο βαθμό είναι αυτό δυνατό σήμερα για τη μουσική, που μοιάζει να είναι σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό ένα «χαλί» για τις υπόλοιπες καθημερινές μας δραστηριότητες παρά μια αυτοτελής καλλιτεχνική/φιλότεχνη πράξη;
Θ.Π.: Έχουν αλλάξει πολλά σε σχέση με το παρελθόν. Μια δραματική αλλαγή είναι το μέγεθος της πληροφορίας που καλούμαστε να διαχειριστούμε και που δε μας αφήνει σε χλωρό κλαρί για να απολαύσουμε τη ζωή. Ευτυχώς, όμως, όσο υπάρχει ανθρώπινο είδος, η μουσική, έστω για τους αγαθούς και τους ευαίσθητους, θα είναι αυτό που πραγματικά είναι. Το αντιφέγγισμα της ψυχής πάνω στον καθρέφτη της πραγματικότητας. Και πάντοτε θα κρατάει το χέρι μας με τρυφερότητα.
ελc: Η παράδοση, που αποτελεί σημαντικό στοιχείο του έργου σας, μοιάζει να μας απασχολεί όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια και παρεισφρέει στην καλλιτεχνική δημιουργία σε όλο και πιο απροσδόκητoυς μουσικούς «τόπους». Έχει η παράδοση την ίδια δυναμική, ακόμα και ως άκριτα υιοθετημένη «μόδα»;
Θ.Π.: Η παράδοση, η οποία δεν μένει στατική αλλά κάθε φορά πλουτίζει από αυτό που δεν μπορεί να αφανίσει ο χρόνος, είναι σχεδόν αρχέτυπο, όσον αφορά την καλλιτεχνική δημιουργία. Είναι το προζύμι με το οποίο μπορεί κανείς να φτιάξει το δικό του τραγουδόψωμο. Όσο πιο βιωματική είναι τόσο πιο ουσιαστικό το αποτέλεσμα. Αλλά και σαν μόδα, επιφανειακά να το δει κάποιος δημιουργός, το πολύ πολύ να εκτεθεί. Η ίδια η παράδοση δε θα πάθει τίποτα. Θα συνεχίσει ν' αγκυλώνει.
ελc: Αντιλαμβάνεστε την κρίση ως μια πάλη ανάμεσα στη σκοτεινή και τη φωτεινή πλευρά του ανθρώπου. Τι ταΐζει τη σκοτεινή και πώς μπορεί η φωτεινή να κατισχύσει; Πώς θα μπορέσουμε να ξανασυντονιστούμε στον κοινό κοσμικό παλμό;
Θ.Π.: Τα άλλα ζώα έχουν μόνο μία πλευρά ούτε σκοτεινή ούτε φωτεινή. Είναι μεν έρμαια των ορμέμφυτων που τους χάρισε η φύση, αλλά η σκληρότητά τους είναι «αγαθή». Περιορίζεται από τη σοφία της φύσης. Αντίθετα, η συνείδηση, που κατακτήθηκε από τον άνθρωπο, τον έχει οδηγήσει σε υπέρβαση του φυσικού μέτρου. Έτσι, όταν τον κατακλύζουν τα ένστικτα, δεν υπάρχει η φύση για να βάλει φραγμό, με αποτέλεσμα αυτή τη σκοτεινή, τρομερή πλευρά, που τόσο πόνο και δυστυχία έχει φέρει. Η συνείδηση, όμως, είναι αυτή που μπορεί και να τον εξυψώσει σε υψηλά επίπεδα πνευματικότητας και συμπόνοιας. Σε αυτό μπορούν να βοηθήσουν και η τέχνη, η συντροφικότητα και η έκσταση. Όσο για τον τρόπο να συντονιστούμε με τον κοσμικό παλμό, δεν ξέρω να σας πω, το ψάχνω. Μόνο περιστασιακά και ερήμην μου έχει συμβεί. Και θα είμαι ευτυχής, αν βρω ποτέ τη συνταγή.
ελc: Πώς θα γίνουν η αυτοοργάνωση και η συλλογικότητα από αντίδοτο στην κρίση αυτονόητο;
Θ.Π.: Μάλλον με πέρασες για τον Καστοριάδη. Τραγουδάκια φτιάχνω. Υποθέτω πάντως πως τα ευεργετικά αποτελέσματα της αυτοοργάνωσης και της αλληλεγγύης με τον παράλληλο προσωπικό αγώνα του καθενός για πνευματική ανέλιξη θα μπορούσαν να δώσουν μακροημέρευση σε αυτές τις απαιτητικές κοινωνικές δομές.
ελc: «Ερώτηση κρίσεως» στον εραστή της παρατήρησης του «ασήμαντου»: Ο σκύλος σας ο Ρίβας και η άγρια ροδιά δεν αντιλαμβάνονται το φασισμό. Αντιλαμβάνονται την κρίση; Διατηρεί η φύση σε αυτούς τους καιρούς την αίσθηση του μέτρου για την οποία τη θαυμάζετε;
Θ.Π.: Αν φύση θεωρήσουμε όλο το σύμπαν κι όχι μόνο την τοπική πανέμορφη εκδοχή της, τη γη, είναι σίγουρο ότι το μέτρο της είναι ακατάβλητο. Και να ξέρεις πως, αν στήσεις προσεκτικά αυτί, θ' ακούσεις και τα σκυλιά και τα πετούμενα και τα φυτά κι όλη την πλάση να σιγοτραγουδάν: «Όσοι με γέλασαν, όσοι με κέρασαν πικρό ποτήρι κι άχρηστους κανόνες θα ηττηθούν απ' ό,τι πιο αδύναμο. Από τη χλόη που σκεπάζει ερειπιώνες.»
ελc: Έχετε δηλώσει ότι αντιλαμβάνεστε τη λογική της «πειρατείας» σε ατομικό επίπεδο. Ποια είναι η γνώμη σας για την πολιτικοποίηση της πρακτικής με τη δημιουργία κομμάτων;
Θ.Π.: Διαβλέπω και σ' αυτά μια μισαλλοδοξία, όπως σε όλες τις ομάδες που εκπέμπουν την κουτσή αλήθεια τους. Προσωπικά, στηρίζω τους δημιουργούς που αγαπάω αγοράζοντας τα έργα τους. Σε μια ανταλλακτική κοινωνία θα τους έδινα τα δικά μου τραγούδια. Προς το παρόν, όμως, σε πείσμα των καιρών, τους στηρίζω για να μπορέσουν να ζουν μέχρι να έλθει η κοινωνία αυτή.
ελc: «Τα λόγια που δε βγαίνουν προκαλούν τα αυχενικά» λέτε. Τι μας παίρνει τη μιλιά και πώς μπορούν οι καθημερινοί άνθρωποι να βουτήξουν οι ίδιοι στο πηγάδι του συλλογικού ασυνείδητου απ' όπου αντλείτε τα τραγούδια σας;
Θ.Π.: Τα λόγια που δε βγαίνουν είναι εκείνα τα μεγάλα μυστικά, οι μεγάλες ενοχές που τα παίρνει κανείς στον τάφο του. Μακάριοι όσοι δεν έχουν. Η δε σύνδεση με το συλλογικό ασυνείδητο μπορεί να συμβαίνει λόγω χαρίσματος ή μέσα από επίπονη προσπάθεια (γιόγκα, μοναχισμός).
ελc: Αναφέρεστε συχνά στην ιδιότητα των λέξεων να φυλακίζουν. Πώς διαχειρίζεστε τις λέξεις στη στιχοποιία σας για να αποφύγετε αυτή την ατραπό;
Θ.Π.: Οι λέξεις φυλακίζουν όταν αναφερόμαστε στην καθημερινή ζωή, στην επιστήμη. Εκεί έρχονται για να καθορίσουν το άγνωστο, που για τους πολλούς είναι επικίνδυνο, τους τρομάζει. Καθορίζοντάς το, μπορεί να γίνει διαχειρίσιμο. Αντίθετα, στη στιχουργία και, κυρίως, στην ποίηση οι λέξεις ελευθερώνουν το άγνωστο.
ελc: Πώς γίνεται κανείς ελεύθερος;
Θ.Π.: Το λέει η επιγραφή στον τάφο του Καζαντζάκη: «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος».
ελc: Τι ετοιμάζετε για τη συνέχεια; (Τι θα γίνει με το δίσκο με τον Χαρούλη;)
Θ.Π.: Έχουν μείνει κάτι διαδικαστικά με την εταιρεία του. Μόλις ξεκαθαρίσουν, θα κυκλοφορήσει ο δίσκος.