Συνέντευξη στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία"
«Παρέες και γλέντια, αντίσταση κατά της Αρχής»
Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου διαθέτει ένα περίεργο χιούμορ που γειώνει καταλλήλως όποιον παρασύρεται σε περιττές φιλολογίες. Π.χ. επώδυνη διαδικασία δεν είναι ο, κάποτε βαθιά αυτο-εξομολογητικός, στιχουργικός του υπερρεαλισμός, αλλά η «ποδάγρα», που τον ταλαιπωρεί εσχάτως.
Αντίστοιχα, όταν τον ρωτάμε γιατί χάθηκε δύο χρόνια από την Αθήνα -την οποία ούτως ή άλλως επισκεπτόταν σπάνια- απαντά με κάτι που ακούγεται αμφίσημο: «Είχα τον νταλκά του ελάχιστου εαυτού».
«Ο ελάχιστος εαυτός» τιτλοφορείται ο καινούργιος του δίσκος (Inner Ear Records), με 12 τραγούδια που ερμηνεύει ο ίδιος, ο Ορφέας Περίδης κι ο Φώτης Σιώτας που, σταθερός συνεργάτης του Παπακωνσταντίνου, έχει κάνει και μεγάλο μέρος της ενορχήστρωσης, γιατί «επιτέλους, έπρεπε να φέρω σε πρώτο πλάνο την ευστοχία και ευρηματικότητά του».
Live, ο δίσκος θα ακουστεί 11 και 12 Φεβρουαρίου στο Fuzz της Αθήνας και 19 στο Principal της Θεσσαλονίκης, με τη Ματούλα Ζαμάνη (τραγούδι) και με τη διευρυμένη εκδοχή της καινούργιας του μπάντας: «"Τρέχουν" δύο σχήματα. Το "μικρό", πιο ευέλικτο και οικονομικά συμμαζεμένο, παίζει σε μικρούς χώρους ανά την Ελλάδα. Και το "μεγάλο", σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη». Μαζί του, εκτός από τους «παλιούς» Σιώτα και Δ. Μυστακίδη, οι Μ. Χανιώτης, Χ. Μπουκάλης, Σ. Ντούβας, Κ. Παντέλης, Α. Πολυζωγόπουλος, Γ. Αντωνιάδης.
Κατά τα άλλα, ποδάγρα και live δεν επέτρεψαν live συνέντευξη. Πάντως, ο Λαρισαίος τραγουδοποιός απάντησε με μια ψύχραιμη οργή που, συντονισμένη με την εποχή, δανείστηκε συχνά αυτούσια αποσπάσματα «από μια βαθιά ανθρώπινη επιστολή που έγραψε ο Βέλγος διανοητής Ραούλ Βανεγκέμ και μοιράστηκε το καλοκαίρι στο Φεστιβάλ της Αμεσης Δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη».
- «Ελάχιστος εαυτός» είναι ο υποσυνείδητος;
«Κάποιοι νευροεπιστήμονες -ή τουλάχιστον ένας- υποστηρίζουν πως ό,τι βιώνουμε ως "εαυτό" είναι ο συνδυασμός δύο "φαντασμάτων": το ένα είναι ο "εκτεταμένος" εαυτός, που κουβαλάει όλα τα σταθερά στοιχεία του όντος, και το άλλο ο "ελάχιστος" εαυτός, που δημιουργείται κάθε στιγμή από την αλληλεπίδρασή μας με το περιβάλλον. Αλλά όλα αυτά ουδόλως με παρακίνησαν. Μόνο η φράση "ελάχιστος εαυτός", αποκομμένη από οποιαδήποτε επιστημονικότητα, με αγκύλωσε με την ομορφιά και την ποιητικότητά της και με οδήγησε σε ένα κείμενο πρώτα κι ύστερα και σε ένα τραγούδι -που περιλαμβάνονται στον ομώνυμο δίσκο».
- Αυτή τη φορά εμπνέεσαι ακόμα κι από τους Ταβιάνι. Η έμπνευση από πού προέρχεται κάθε φορά;
«Η έμπνευση είναι ανεξέλεγκτη και εύθραυστη σαν μια νιφάδα χιονιού. Εμπειρίες δικές μου και άλλων συνδυάζονται απρόσμενα και λυτρωτικά. Ακόμα κι αν όλες οι λέξεις που χρησιμοποιώ σηματοδοτούν πράγματα που έχουν πέσει στην αντίληψή μου, το τελικό αποτέλεσμα που προκύπτει από τον συνδυασμό τους είναι, αρκετές φορές, πέρα από αυτήν».
- Τα τραγούδια σου έχουν, συχνά, αυτοβιογραφικά στοιχεία. Προέρχονται από μια επώδυνη διαδικασία αυτοψυχανάλυσης;
«Οχι πάντα, γιατί γράφω και για πράγματα που δεν τα προσφέρει η συνείδησή μου, αλλά το… ας το ονομάσουμε ασυνείδητο για να ξεμπερδεύουμε. Μα ακόμα κι όταν συμβαίνει ό,τι λες, η διαδικασία δεν είναι επώδυνη. Επώδυνη πραγματικά είναι η… ποδάγρα που με ταλαιπωρεί!»
- Τον τελευταίο καιρό άλλαξαν πολλά… Τι εισπράττεις στην καθημερινότητά σου;
«Υπάρχει διάχυτη παγωμάρα και απογοήτευση. Από την άλλη, τις βραδιές που παίζουμε, βλέπω τους συνανθρώπους να είναι γλυκύτεροι και πιο κοντά ο ένας στον άλλον. Οι παρέες και τα γλέντια είναι πια αντίσταση κατά της Αρχής».
- Υπάρχει ωστόσο μια υπόγεια, ανεπίδοτη οργή…
«Αυτή η υπόκωφη οργή δυσκολεύεται να εκφραστεί, γιατί από τη μια ο καταναλωτισμός έχει αποκοιμίσει τις συνειδήσεις ενώ, από την άλλη, το κράτος με τα φερέφωνά του (δημοσιογράφους κ.λπ.) και τους κατασταλτικούς του μηχανισμούς σπέρνει τον φόβο και την απελπισία».
- Τι σκέφτεσαι για το Μνημόνιο, το ΔΝΤ και τους κυβερνητικούς χειρισμούς;
«Σκέφτομαι την ερώτηση του Βανεγκέμ: "Είμαστε άραγε διατεθειμένοι να προσφέρουμε τις δυνάμεις μας για να ανακουφίσουμε τη χρεοκοπία ενός κράτους που όχι μόνο δεν υπηρετεί πια τους πολίτες αλλά, ως βρικόλακας, τους ρουφά το αίμα για να ταΐσει τα πλοκάμια του παγκόσμιου τραπεζικού κήτους;" Και απαντάω με όλη μου την ψυχή: Οχι!»
- Ούτε η Αριστερά μοιάζει να αρθρώνει πειστική λύση. Ή όχι;
«Η Αριστερά -πέρα από το μόνιμο πρόβλημα του συγκεντρωτισμού που έχει και που, ασχέτως προθέσεων, την εκτροχιάζει πάντα από οποιαδήποτε προσπάθεια για μια απελευθερωτική κοινωνία, δεν έχει απαγκιστρωθεί από την πολιτική του παλιού κόσμου. Σφυροκοπάει π.χ. με θρησκευτική προσήλωση τα γενικά παραδοσιακά προβλήματα, τα οποία ήδη είναι απαρχαιωμένα, και δεν δίνει προτεραιότητα στα ερωτήματα που θέτει η καθημερινή ζωή. Αλλά, μόνο μέσα από την καθημερινή ζωή μπορούμε να επιστρέψουμε στην αρχική σημασία της λέξης πολιτική, που είναι η τέχνη τού να κυβερνάς την πόλη, να βελτιώνεις δηλαδή κοινωνικά και ψυχολογικά το τοπίο, ώστε η ευτυχία όλων να είναι αλληλένδετη και αλληλέγγυα με την ευτυχία του καθένα και της καθεμιάς».
- «Η φιλοσοφία του αναρχισμού είναι ποίηση που βγήκε από το δρόμο της», είπες πρόσφατα.
«Με βάζεις σε μπελάδες, γιατί το είπα αυθόρμητα, χωρίς να ξέρω τι ακριβώς θέλω να πω. Αλλά, ως συνεπής απατεώνας, θα προσπαθήσω να το αιτιολογήσω εκ των υστέρων: Για να περιγράφεις και να ποθείς μια ουτοπία, σαν την αναρχία, πρέπει να είσαι ποιητής, ακόμα κι αν δεν το ξέρεις. Μόνο που, ως φιλόσοφος, βαδίζεις στο δρόμο της Λογικής κι όχι του Ακατανόητου (που είναι ο δρόμος της ποίησης). Το 'σωσα;»
- «Το πτυελοδοχείο του Μπακούνιν το χυτό, σύντροφοι, μήπως βρέθηκε κι εκείνο, να φτύσω μέσα με θυμό…» τραγουδάς. Αρκεί, όμως, ο θυμός;
«Το μεγάλο στοίχημα είναι πού θα κατευθυνθούν ο θυμός και η οργή. Το πιο εύκολο, αναμενόμενο και βολικό για το κράτος είναι να μετεξελιχθούν σε τυφλή βία, που ψάχνει για εξιλαστήρια θύματα. Ετσι κινδυνεύουμε να έχουμε -και έχουμε- θρησκευτικές συγκρούσεις, ανάκαμψη της φασιστικής πανούκλας, αλλά και της αριστερόστροφης ένοπλης βίας, που θα δηλητηριάσουν τα μυαλά μας αν η φωτεινή πλευρά του ανθρώπου δεν επαναφέρει στο επίκεντρο των αναζητήσεών μας την ευτυχία και τη χαρά της ζωής. Το βασικό λάθος της ένοπλης πάλης είναι ότι δίνει προτεραιότητα σε ένα στόχο στρατιωτικό, έναντι της δημιουργίας μιας καλύτερης ζωής για όλους. Αν πρέπει να διεισδύσεις στο πεδίο του εχθρού για να επιτύχεις τον στόχο σου, τότε ήδη έχεις προδώσει τη βούληση για ζωή υπέρ της βούλησης για δύναμη. Η άλλη περίπτωση είναι να μετατρέψουμε την οργή μας σε δημιουργική ανυπακοή. Να επιτεθούμε στο σύστημα και όχι στους ανθρώπους, που είναι μεν υπεύθυνοι γι' αυτό, αλλά είναι ταυτόχρονα και οι σκλάβοι του. Επίθεση στο σύστημα κάνουμε όταν αναπτύσσουμε τοπικές κοινότητες αυτοδιαχείρισης (που σκέφτονται παγκόσμια), δίκτυα χαριστικότητας, δίκτυα προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, κινήματα που θα διεκδικούν δωρεάν δημόσιες συγκοινωνίες, ποιότητα των υπηρεσιών υγείας, παιδείας, διατροφής, ποιότητα περιβάλλοντος. Ηδη έχει αρχίσει να αναπτύσσεται μια μορφή αλληλεγγύης σε ζητήματα φαινομενικά ευτελή και ανώδυνα, η οποία μεταμορφώνει τις νοοτροπίες και τις διανοίγει προς την ποιητική συνείδηση και την επινοητικότητα. Το κίνημα κατά των διοδίων, δίκτυα όπως το "Πελίτι", κινήσεις όπως ο ελεύθερος κοινωνικός χώρος "Βοτανικός κήπος" στην Πετρούπολη, χώροι όπως ο "Μικρόπολις" στη Θεσσαλονίκη, οι διάφορες καταλήψεις ανά την Ελλάδα δείχνουν τον δρόμο και με κάνουν αισιόδοξο για τη δύσκολη συνέχεια απέναντι σε ένα παγκόσμιο σύστημα λαίμαργο και αρπακτικό».*
«Δεν είμαι ούτε εντός ούτε εκτός συστήματος»
- Μεγάλα, δυναμικά καλλιτεχνικά κινήματα αλληλεγγύης δεν φαίνεται να υπάρχουν ακόμα.
«Επειδή καλύπτεις -κυρίως- την πλευρά του καλλιτεχνικού κατεστημένου, δεν φτάνουν στ' αυτιά σου εκδηλώσεις συμπαράστασης σε κινήματα και πρόσωπα που πλήττονται από την αγριότητα του συστήματος. Ολοι σχεδόν οι δημοσιογράφοι περιμένουν από τους "ποζεράδες", που λυμαίνονται το ελληνικό τραγούδι (με τις ευλογίες τους, συνήθως) και που έχουν ψήσει τον πολύ κόσμο ότι είναι εξωσυστημικοί, να ξεσπαθώσουν ενάντια στην κρίση, να κάνουν μια μεγάλη συναυλία αλληλεγγύης και να σωριαστούν, μετά, στον καναπέ τους, κάπου στη μακρινή χώρα της αυταρέσκειας. Κι όμως, υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντα άνθρωποι της τέχνης, που, χωρίς τυμπανοκρουσίες, νιώθουν την ανάγκη να επιστρέφουν ένα μέρος της χαράς και της στήριξης που τους παρέχει η τέχνη σε συνανθρώπους που πολιορκείται η αξιοπρέπειά τους. Και, βέβαια, η πιο εξαιρετική περίπτωση -δεν ανήκω, δυστυχώς, σ' αυτούς- είναι κάποιοι που λειτουργούν συνεχώς χαριστικά».
- Εσύ θεωρείς εαυτόν εντός ή εκτός συστήματος;
«Το δράμα μου είναι ότι δεν είμαι ούτε εντός ούτε εκτός. Και κυρίως ελπίζω να μην είμαι "επί τα αυτά". Από τη μια μεριά, δεν θα 'λεγα ότι είμαι εντός. Γνωρίζω ελάχιστους από τον προβεβλημένο χώρο της μουσικής. Μερικοί μάλιστα μιλάνε περιφρονητικά για μένα. Χαρακτηριστική περίπτωση ο Μαχαιρίτσας (που δεν τον έχω συναντήσει ποτέ), ο οποίος, τουλάχιστον σε δύο συνεντεύξεις του, αναφέρθηκε απαξιωτικά. Η περίπτωσή του χρήζει ψυχανάλυσης. Ζω μακριά από την Αθήνα, δεν βγαίνω στην τηλεόραση (αν εξαιρέσουμε μια ατυχέστατη στιγμή το 1993), δεν με υποστηρίζει κανένας κομματικός μηχανισμός, δεν υπήρξα αυλικός κανενός (μόνον υδραυλικός). Παραμένω καιομένη βάτος. Αυτά δεν τα λέω για να μου απονεμηθεί μετάλλιο ανδρείας. Ο καθένας στη ζωή του κάνει -πάντα- το πιο εύκολο γι' αυτόν. Αν παρατηρήσεις τη βροχή, φτιάχνει τα ρυάκια της εκεί που βρίσκει το χώμα πιο αφράτο. Ετσι πιστεύω ότι συμβαίνει, πάνω-κάτω, και με τις ζωές μας. Από την άλλη, βέβαια, χρησιμοποιώ αρκετά από τα μέσα του συστήματος (χωρίς να γλείφω κώλους ή να κατεβάζω το κεφάλι) και επίσης πληρώνομαι -τις περισσότερες φορές- γι' αυτό που κάνω. Ετσι, δεν είμαι ούτε εκτός.
Παραδείγματα δημιουργών που είναι εκτός, συνειδητά, υπάρχουν αρκετά. Ας αναφέρω ενδεικτικά τους "Ωχρά Σπειροχαίτη" (κι ας έχουμε βρεθεί σε διαδικτυακή αντιπαράθεση). Κινούνται αποκλειστικά στην αναρχική κοινότητα, δεν δέχονται τις εμπορευματικές σχέσεις, δεν πουλάνε αλλά χαρίζουν τα τραγούδια τους. Αλλη περίπτωση δημιουργού που είναι "εκτός" είναι ο Ισίδωρος Παπαδάμου, πρώην "Χειμερινός κολυμβητής"».