Συνέντευξη στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία"
Στα βήματα ενός επαναστάτη
Του ΦΩΤΗ ΑΠΕΡΓΗ - φωτ.: Π. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Ήταν μια από τις πέντε καλύτερες στιγμές στην ιστορία του φωτορεπορτάζ, όπως τις είχε διαλέξει ο Σεμπαστιάο Σαλγκάδο. Έδειχνε έναν Μεξικανό των αρχών του προηγούμενου αιώνα που, ακουμπώντας την πλάτη σ' έναν τοίχο, καπνίζει ξένοιαστα ένα τσιγάρο. Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου την είδε προ καιρού στην «Ελευθεροτυπία» και απόρησε. Τι το ξεχωριστό έχει αυτή η φωτογραφία; Ώσπου διάβασε τη λεζάντα: «Ο Φορτίνο Σαμάνο καπνίζει το τελευταίο τσιγάρο πριν από την εκτέλεσή του».
Η απαθανάτιση των τελευταίων στιγμών εκείνου του επαναστάτη έδωσε την αφορμή για ένα από τα καινούρια τραγούδια του λαρισαίου τροβαδούρου. Πριν κυκλοφορήσουν σε δίσκο, θα τ' ακούσουμε με το ίδιο συγκρότημα, από αυτή την Παρασκευή και κάθε Παρασκευή και Σαββατοκύριακο στο «Πόλις», στην Πέτρου Ράλλη. Κάθε τι καινούριο του Θ. Παπακωνσταντίνου έχει το ενδιαφέρον της αυθεντικής μουσικότητας και αιρετικής στιχουργικής. Όμως, εδώ πρόκειται για κάτι μοναδικό: τα νέα αυτά τραγούδια τα ερμηνεύει όλα ο νεανικός του μουσικός ήρωας -ο Διονύσης Σαββόπουλος.
Τους συναντήσαμε στο στούντιο, να ανταλλάσσουν ιδέες και ακόρντα μαζί με τους διαλεχτούς μουσικούς τους -Γιώτη Κιουρτσόγλου, Βάσω Δημητρίου, Τζίμι Μάλις και Σάτναμ Ραμγκότρα. Και να τι μας είπαν για τη συνεργασία τους, αναλαμβάνοντας να συνεχίσουν τις φράσεις που προτείναμε:
- Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζομαι μ' έναν τροβαδούρο. Αλλά είναι η πρώτη φορά που…
Παπακωνσταντίνου: «Αυτός θα ερμηνεύσει το σύνολο των τραγουδιών του δίσκου».
Σαββόπουλος: «Έχω να πω μια ντουζίνα τραγούδια του αλλουνού».
- Όταν πρωτοσυζητήσαμε ένα δίσκο και εμφανίσεις μαζί σκέφτηκα ότι…
Π.: «Μπαίνω σε βαθιά νερά».
Σ.: «Μού 'ρθε κουτί! Έπαιξα τον "Πυρήνα" ενάμιση χρόνο. Φτάνει. Καινούρια δεν γράφω, τι άλλο θα 'κανα; Και τότε εμφανίστηκε, τσουπ, ο Θανάσης».
- Στην αρχή είχα κάποιες επιφυλάξεις…
Π.: «Μήπως, ας πούμε, δεν ταιριάζουμε σκηνικά. Γιατί ο Διονύσης σκηνοθετεί τις εμφανίσεις του, είναι αεικίνητος και ευφυής. Αντίθετα, εγώ είμαι εκπρόσωπος της σχολής "oti katsei" και από πλευράς σκηνικής παρουσίας είμαι χαρακτηριστικό αγγούρι. Για τις ερμηνείες στα τραγούδια του δίσκου δεν είχα καμιά επιφύλαξη».
Σ.: «Μήπως είμαστε βαριά κι ασήκωτα πεπόνια μαζί. Μήπως πρέπει να πάρουμε και καμιά… Γωγώ Μαστροκώστα. Μετά όμως σκέφτηκα ότι μπορεί να ενοχληθεί η ιντελεκτουέλ πλευρά του ακροατηρίου μας».
- Για μένα ο Σαββόπουλος (ή αντίστοιχα ο Παπακωνσταντίνου) είναι…
Π.: «Ο πρώτος, μεταπολεμικά, ολοκληρωμένος τραγουδοποιός και επίσης ο σημαντικότερος έλληνας στιχουργός στα χρόνια της επώνυμης δημιουργίας».
Σ.: «Ένας αγγελικός μουσικός, σχετικά νέος ακόμα. Κοντοστέκεται ανάμεσα στη μουσική του παράδοση και το άγνωστο. Δεν μπορεί πια να κάνει πίσω. Μου φωνάζει: "Διονύση, φαίνεται τίποτα προς τα κει;"».
- Μοιάζουμε ως προς…
Π.: «Τη λιτότητα και καθαρότητα με την οποία περιγράφουμε εικόνες, ακόμα κι αν αυτές είναι ακατανόητες».
Σ.: «Τη λαχτάρα της σύνθεσης. Ο καθένας μας κουβαλάει αντιφατικές μουσικές στην ψυχή του: δημοτικά, Βέμπο, Στραβίνσκι, ψαλμούς, ψυχεδέλεια κ.λ.π. Προσπαθούσα πάντα να τα συνθέσω σε ένα. Για να μη γίνει η ψυχή μου κομμάτια. Το ίδιο κι εκείνος. Επίσης, δεν μας παίζουν στα βραβεία Αρίων και στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης».
- Να σας πω και πού διαφέρουμε:
Π.: «Και οι δυο έχουμε περάσει στις μουσικές μας ακούσματα χαρακτηριστικά της ταξικής και κοινωνικής μας προέλευσης. Μόνο που εγώ είμαι ένα χωριατόπαιδο της ηπειρωτικής Ελλάδας, με αποτέλεσμα η δημοτική παράδοση να με καθορίζει περισσότερο, ενώ ο Διονύσης μεγάλωσε σε αστικό περιβάλλον και του είναι πιο οικείο το ελαφρό μεταπολεμικό τραγούδι».
Σ.: «Του Θανάση του αρκούν δυο τρεις συγχορδίες. Του προτείνω μια τέταρτη, χαμογελάει ευγενικά. Στην πέμπτη κοιτάει το ταβάνι. Μου τη σπάει, επίσης, που κουρδίζει συνεχώς».
- Τώρα που δουλεύουμε μαζί μ' αρέσει που…
Π.: «Συμμετέχει με τον ενθουσιασμό εφήβου».
Σ.: «Τον ακούω από κοντά. Με ενθουσιάζει η ντροπαλή φωνή του, η ανεπιτήδευτη πενιά του».
- Όταν πάλι ο Διονύσης (ή ο Θανάσης) προτείνει μια ενορχηστρωτική ιδέα που δε μ' ενθουσιάζει…
Π.: «Λέω την άποψή μου, κατεβάζω και λίγο την προβοσκίδα και προσεύχομαι».
Σ.: «Τη δέχομαι οπωσδήποτε. Έχει πολύ ωραίες ιδέες, αλλά δεν μας τις λέει. Κάθεται σιωπηλός σε μια γωνιά, ακούει αυτό που παίξαμε και εκφράζει τις επιφυλάξεις του… ένα μήνα μετά».
- Όσο για τα καινούρια τραγούδια μας…
Π.: «Δεν μπορώ να τα περιγράψω. Αν θέλει ας το κάνει ο Διονύσης που είναι μανούλα σ' αυτό».
Σ.: «Ένας ντουφεκισμένος επαναστάτης μεταμορφώνεται σε σαμάνο που τρυπώνει στα όνειρα των γυναικών. Άλλοτε γίνεται τραγουδιστής που τραγουδά το αδιέξοδό του. Άλλοτε χορεύει ζεϊμπέκικο ολομόναχος μια Κυριακή που βρέχει. Αλλού παίρνει τη μορφή τού Γκεβάρα με μια κόκκινη κατσίκα πλάι του. Άλλοτε τον βρίσκουμε σκαλωμένο σε μια ανεμόσκαλα που κρέμεται απ' τ' άστρα. Κι άλλοτε περιμένει το δημιουργό αυτών των τραγουδιών μπροστά σ' ένα τέμπλο στην Πάτμο. Τους αρπάζει ένας χρυσός αετός. Είναι ένας μαγικός κύκλος τραγουδιών».
- Επιστρέφοντας σπίτι μετά την ηχογράφηση ή την πρόβα, ακούω τα νεότερα της υπόθεσης Ζαχόπουλου και σκέφτομαι ότι…
Π.: «Εξουσία και τέχνη είναι αντίθετες έννοιες. Και εξηγούμαι: Μία από τις λυτρωτικές επιδράσεις της τέχνης είναι ότι στηρίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια (φαντάζομαι επειδή κάνει πιο οικείο το μυστήριο της ύπαρξης). Αντίθετα, τα πολιτικά συστήματα εξουσίας -δεν συμπεριλαμβάνω τον αναρχισμό- στην προσπάθειά τους να κατοχυρώσουν και διαιωνίσουν την κυριαρχία τους, επιτίθενται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, γνωρίζοντας ότι είναι ο καλύτερος τρόπος για να καθυποτάξουν τους πολίτες. Ένας άνθρωπος που ντρέπεται για τον εαυτό του, που φοβάται και συρρικνώνεται, θα είναι πάντα υπάκουος. Οι διαχειριστές λοιπόν αυτών των συστημάτων, πολιτικοί, δικαστές, στρατιωτικοί, είναι εχθρικοί προς την τέχνη. Είναι -κατά κανόνα- τα πιο απολίτιστα όντα που μπορεί να συναντήσει κανείς. Η εξουσία παράγει φυλακές, όχι πολιτισμό. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Η πρώτη που μου έρχεται στο μυαλό αφορά τους δικαστές που απαρτίζανε -μέχρι προ τίνος τουλάχιστον- το Ε' τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας και που λειτουργώντας σαν το πιο προοδευτικό κομμάτι του λαού, απέκρουαν τις προσπάθειες για καταλήστευση και καταστροφή του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της χώρας».
Σ.: «Ο αυτόχειρας εδώ είναι το ίδιο το πολιτικό μας σύστημα. Αυτός που έχει στο χέρι το dvd, έχει στο χέρι υψηλά πρόσωπα, που, απ' ό,τι ακούω, σπιλώνονται ανεπανόρθωτα μεσ' από το dvd. Αν είναι έτσι, θα τους εκβιάζει εφ' όρου ζωής. Ποιος ξέρει τι «συμμορφώσεις» και τι ξεπουλήματα θα τους ζητάει -αλίμονό μας. Εμείς, βέβαια, δε θα μάθουμε τίποτα».
- Οι μόνοι που δεν μιλούν δημόσια για όλ' αυτά είναι γι' άλλη μια φορά οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι. Ίσως γιατί…
Π.: «Πιστεύουν αυτό που πίστευα κι εγώ μέχρι πρόσφατα, ότι αρκεί να είμαι αθώος την ώρα της δημιουργίας και αυτό από μόνο του αποτελεί συνεισφορά στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Με όσα όμως γίνονται διεθνώς και στην Ελλάδα, άρχισα να νιώθω οργισμένος. Μα είναι δυνατόν να μας περνάνε για τόσο κορόιδα; Δεν είμαι φτιαγμένος για τη βία. Πιστεύω ότι η ύπαρξη δικαιώνεται όταν προσφέρει χαρά στους άλλους. Αλλά θα χρησιμοποιήσω τη μουσική σαν εργαλείο αντίστασης. Το οφείλω στο Φορτίνο Σαμάνο που μου πρόσφερε ένα από τα καινούρια μου τραγούδια. Επί του πρακτέου, θα προσπαθήσω να φτιάξω ένα μουσικό σύνολο -συμπληρωματικά στις άλλες μου δραστηριότητες- όπου κανείς από τους συμμετέχοντες δεν θα πληρώνεται, θα κάνουμε δε κάποιες επιλεγμένες εμφανίσεις, ως συμπαράσταση, σε περιπτώσεις που συνάνθρωποί μας υφίστανται, ανυπεράσπιστοι, τα "ελέη" της εξουσίας. Στα πλαίσια του υγιούς αυτοσαρκασμού, έχω βρει και ένα πρώτο όνομα για το σχήμα: "Μητέρα Τερέζα"».
Σ.: «Μας πρήξανε τα κανάλια, δεν χρειάζεται να μας πρήξουν τώρα και οι καλλιτέχνες. Τόσα χρόνια τον είδαμε το φιλάρεσκο και ξύλινο λόγο τους. Μην πάτε γυρεύοντας γιατί θα ξαναρχίσουν πάλι».
Των Ελλήνων οι κοινότητες
- Τις ειδήσεις συμπληρώνουν η ακρίβεια, το ασφαλιστικό, ο θάνατος μιας 14χρονης από ναρκωτικά, το DNA του Πασχάλη. Η Ελλάδα μεσ' από την τηλεόραση μοιάζει…
Π.: «Να ζει -και όντως ζει- το οργουελικό 1984. Πιστέψτε με. Μάρτυς μου, η κάμερα της γειτονιάς. Είναι τόσο ξέφρενοι οι τύποι που αν δεν αντιδράσουμε θα βάλουν -στο όνομα της "ασφάλειας"- κάμερες ακόμα και στις κωλοτρυπίδες μας. Η απάντησή μου είναι: ΠΙΣΩ, ΓΟΡΙΛΕΣ! ΔΙΑΛΕΓΩ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΑΝΑΣΦΑΛΗΣ ΑΛΛΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ».
Σ.: «Να ψήνεται στο πυρετό, να παραληρεί. Τι να πω; Απευθύνομαι πια σε συντροφιές, σε πυρήνες, δηλαδή σε κυψέλες συγκίνησης. Εκεί είναι η μόνη ελπίδα. Από κει ίσως προέλθει πάλι μια καινούρια νοηματοδότηση της ζωής».
- Όμως ας επιστρέψουμε στο δίσκο. Αυτό που προσδοκώ από αυτόν και τις κοινές μας εμφανίσεις είναι…
Π.: «Να το ευχαριστηθούμε».
Σ.: «Να το χαρούμε. Κι ύστερα πάλι να πάρει το δρόμο του ο καθένας. Καλύτερος ελπίζω και ανοιχτότερος».
- Αν τώρα το αποτέλεσμα δεν αρέσει σε κάποιους από τους φανατικούς μου…
Π.: «Τους αφιερώνω τη φράση που είπε ο Μπουνιουέλ: "Είναι ανήθικο στην τέχνη να λογαριάζεις τις επιπτώσεις"».
Σ.: «Θα τους έλεγα ότι και τα δικά μου τραγούδια πριν επιβληθούν, πολλοί δεν τα θεωρούσαν τραγούδια. Τώρα έχουμε εδώ μια καινούρια μουσική "αυθαιρεσία" και οι νέοι κυρίως ακροατές πρέπει να αισθάνεστε τυχεροί που παρευρίσκεστε στη γέννηση ίσως ενός νέου "Φορτηγού" του μέλλοντός σας. Τουμπεκί λοιπόν».