Συνέντευξη στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία"

www.enet.gr

Συνέντευξη του Θανάση Παπακωνσταντίνου στη Ναταλί Χατζηαντωνίου, μέρος της οποίας (λόγω χώρου) δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία στο φύλλο της 10.12.06. Ευχαριστούμε πολύ την Ν. Χατζηαντωνίου που μας παραχώρησε ολόκληρο το κείμενο.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

«Το ύφος μου είναι ότι δεν έχω ύφος»

Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Επιμένει πως είναι παράφωνος. Και άχαρος στη σκηνή. Και ότι κάνει μόνον «τραγουδάκια». Αλλά εδώ και χρόνια, κάθε φορά που ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου παίζει τα «τραγουδάκια» του, το κοινό σπεύδει.

«Νομίζω ότι οι σημαντικότερες στιγμές στη ζωή ενός ανθρώπου είναι όταν φεύγει η γη κάτω από τα πόδια του», λέει ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου. Και πρσθέτει: «Και η τέχνη αυτό κάνει: περιγράφει τα μυστήρια, χωρίς να τα εξηγεί».

Νέοι κυρίως, σχεδόν ένα κίνημα ακροατών που γεμίζει ασφυκτικά όποιον χώρο φιλοξενεί τον ίδιο και την μπάντα του, που ξέρει όλα τα τραγούδια απέξω κι ανταλλάσσει στο διαδίκτυο απίθανες πληροφορίες.

Πρώτοι αυτοί, αφού κατέλαβαν κάθε σπιθαμή ελεύθερου χώρου στον «Σταυρό του Νότου» τις βραδιές που εμφανιζόταν, κυκλοφόρησαν την είδηση για τον νέο του δίσκο. Ο «Διάφανος» («Λύρα») έρχεται εννέα μήνες έπειτα από τη «Βροχή από κάτω». Αν εκείνος ο δίσκος αποδομούσε τη μουσική φόρμα και την παραδοσιακή στιχουργική και σύστηνε έναν Παπακωνσταντίνου πιο πειραματικό από ποτέ, εδώ εκείνος επιστρέφει σε οικειότερες φόρμες: 11 τραγούδια και δύο «περίεργα» ορχηστρικά ξαναβρίσκουν στην ερμηνεία τον ίδιο τον δημιουργό, τον Σωκράτη Μάλαμα, τη Μάρθα Φριτζήλα, τον Φώτη Σιώτα και την εδώ και καιρό σταθερή μπάντα του.

Το προσωπικό του ύφος παραμένει γοητευτικά απρόβλεπτο, μοιρασμένο σε τραγούδια που είτε έχουν σαφή αφηγηματικό χαρακτήρα είτε επιδεικνύουν υπερρεαλιστικές αρετές στην περιγραφή καθημερινών εικόνων: τα εκκλησάκια των δρόμων, τα πατσατζίδικα, οι μετανάστες, τα κομμωτριάκια, είναι όσα ταπεινά αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσωπική εικονοποιία ενός τραγουδοποιού που παραμένει παράδοξα λαϊκός.

- O "Διάφανος"…

«Την έχω κάνει 2-3 φορές αυτή τη διαδικασία: όταν νιώθω εγκλωβισμένος στιχουργικά, όταν δηλαδή νομίζω πώς ό,τι ήταν να πω το είπα, καταφεύγω στη λογοτεχνία και κυρίως στην ποίηση. Και μέσα από ό,τι διαβάζω, εμπνέομαι ή χρησιμοποιώ αυτούσιες φράσεις. Δεν ξέρω κατά πόσον αυτό είναι ιεροσυλία, αλλά το κάνω».

- Δημιουργική διαδικασία…

«Το ίδιο είχα κάνει για τον Πεσόα. Το ίδιο έκανα και με τον "Διάφανο". Διάβασα την ποίηση του Περουβιανού Καίσαρα Βαλιέχο που χωρίς να ξέρει το κίνημα των σουρεαλιστών ήταν κατά κάποιο τρόπο σουρεαλιστής ο ίδιος. Δική του φράση είναι αυτή για εκείνον που είναι τόσος μικρός ώστε τον πατούν τα ίδια του τα πόδια. 'Η η άλλη που ένας διάφανος μετράει τα κόκκαλά του. Έχω κάνει κι άλλα τέτοια. Κι ακόμα… χειρότερα. Έχω πάρει π.χ. ένα ποίημα του Τριστάν Κορμπιέ και έβαλα και δικά μου πράγματα μέσα. Ή στο Άστρο του Πρωινού στο τέλος αυτή η φράση "Και τούτη η μέρα ας μας βρει μ΄ αυτούς που αγαπούμε" είναι από ένα ινδιάνικο ποίημα. Τουλάχιστον αναφέρω κάθε φορά από πού έχω πάρει και τι».

- Η "Αμερική" είναι μια ολόκληρη διαδρομή στην ιστορία του ελληνικού μεταναστατευτικού κύματος…

«Εδώ είμαι αρκετά ικανοποιημένος απ΄ τον στίχο. Νιώθω ότι είναι εύστοχος. Ό,τι περιγράφω το "έζησα" μέσα από φωτογραφίες ή ταινίες… Αφορμή γι αυτό το τραγούδι στάθηκε μια φωτογραφία: πάνω σ΄ ένα κατάστρωμα, πλήθος από γυναίκες με αποφασιστικά βλέμματα, βλέμματα φοβερής δύναμης. Αν δεν υπήρχαν οι γυναίκες δεν θα γινόταν τίποτα. Το πιστεύω αυτό. Έχουν μια υπόγεια δύναμη ίσως επειδή καθώς ήταν πάντα από κάτω, ανέπτυξαν στην πορεία των χρόνων μια φοβερή δύναμη».

- Δεν είναι η πρώτη φορά που γράφεις ένα τραγούδι για την ξενιτειά.

«Έχω γράψει πάνω από 4-5 κομμάτια για την ξενιτειά. Αναρωτιέμαι αν είναι παράκαιρο. Αντίστοιχες εικόνες με μετανάστες που ταξιδεύουν σε φρικτές συνθήκες, στριμωγμένοι π.χ. σε ένα κατάστρωμα βλέπω συνέχεια. Και σκέφτομαι ότι είναι σημαντικό η Ελλάδα που δεν εξάγει πια μετανάστες αλλά εισάγει, να θυμάται. Ο Κούντερα νομίζω πώς έχει πει πώς "Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη"».

- Η "Περσεφόνη". Μια δική σου εκδοχή του μύθου.

«Ο τίτλος βγήκε εκ των υστέρων. Αλλά ήταν στη γνωστή θεματολογία που με κατατρέχει γύρω από το θάνατο και την απώλεια. Μετά διαπίστωσα ότι θα μπορούσε να 'χει γραφτεί για μια Περσεφόνη».

- Χρόνια τώρα σε συνεντεύξεις σου σε ρωτούν για το θάνατο.

«Αν μια ερώτηση θεωρώ ότι έχει καεί μέσα μου αποφεύγω να την απαντήσω. Μακάρι να 'χε καεί και αυτή. Ή μάλλον μακάρι να 'χε καεί ο θάνατος. Με κατατρέχει και αυτός και ίσως ακόμα περισσότερο η φθορά».

- Όλος ο δίσκος είναι οι παρατηρήσεις ενός μοναχικού…

«Πάνω στη δημιουργική διαδικασία και μέχρι να μπεις στο στούντιο δεν είσαι μόνος; Ο στίχος κι η μουσική κουβαλούν εκ των πραγμάτων την μοναχικότητα. Αλλά νιώθω κι αυτό: ξένοι δεν είμαστε κατά κάποιο τρόπο όλοι μεταξύ μας κι ο καθένας μόνος του δεν είναι; Έχουμε βέβαια βαθιά μέσα μας ένα κοινό υπόβαθρο. Γι αυτό μας αγγίζει και η Τέχνη. Γι αυτό κάτι που κάνει κάποιος αιώνες πριν και χιλιόμετρα μακριά, μπορεί να αγγίξει σήμερα εμένα».

- Στο κοινό υπόστρωμα της τέχνης δύο λένε πώς είναι τα θέματα: ο έρωτας κι ο θάνατος.

«Εγώ δεν το πιστεύω. Γιατί εμένα π.χ. ασυναίσθητα με ενδιαφέρουν τα άφυλα στοιχεία. Αν η ύπαρξη είναι σαν ένα κρεμμύδι με διάφορα στρώματα, ένα από τα βαθύτερα στρώματα είναι το φύλο. Ο πυρήνας όμως, η καρδιά δηλαδή είναι άφυλη. Προς τα κει επικεντρώνομαι χωρίς να το θέλω».

- Αλλά έχεις καιρό να γράψεις ερωτικό τραγούδι. Γιατί;

«Δεν ξέρω. Ε, αφού γράφουν τόσοι πολλοί, ας μην είναι ένας ακόμα. Ας αφήσω να τα γράψουν οι πιο ερωτύλοι κι αλανιάρηδες. Κι ύστερα εδώ και καιρό δεν αντέχω τον λυρισμό με τον οποίο είναι συνυφασμένος ο έρωτας. Και στα διαβάσματά μου. Όσο πιο γυμνό από συναισθήματα είναι κάτι που διαβάζω, τόσο πιο πολύ με αγγίζει».

- Στον δίσκο έχεις ένα νανούρισμα (από τον "Βασιλιά", την ταινία του Νίκου Γραμματικού) που ουσιαστικά είναι μοιρολόι.

«Θα μπορούσε να το πει κανείς κι έτσι. Ακούγεται πράγματι την στιγμή που πεθαίνει ο ήρωας. Το 'βαλα σε μορφή νανουρίσματος γιατί μ' αρέσει η αντίστιξη».

- Ένα άλλο κομμάτι είναι το ορχηστρικό, χιουμοριστικό και απρόβλεπτο "Οι μύγες βαλσαμώνονται με βαλς": ξεκινά πράγματι με το βόμβο των μυγών.

«Εδώ τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν οι… σκατόμυγες. Τις ηχογράφησα μια μέρα στις όχθες του Πηνειού και πάνω σ' αυτή την ηχογράφηση έγραψα μια μουσική σε ρυθμό βαλς. Ήθελα να θυμίζει κάτι από Ρόττα. Και στην μπάντα ζήτησα να παίζει σαν να βρίσκεται πάνω σε κρουαζιερόπλοιο. Τελικά αυτή ήταν η εκδίκηση του επαρχιώτη γιατί οι σκατόμυγες μπήκαν στο Μέγαρο Μουσικής: αυτό το κομμάτι το 'χα γράψει για μια παράσταση που έδωσαν εκεί οι Sine Qua Non».

- Και υπάρχει και το μινιμαλιστικό, ηλεκτρικό, "You, The Universe" που είναι περισσότερο ηχητικό περιβάλλον. Και συνδετικός κρίκος με την "Βροχή από Κάτω".

«Στο διαδίκτυο υπάρχει ένα σύμπαν τόσο χαοτικό όσο είναι και το σύμπαν μας. Με μαγεύει αυτό το καινούριο φοβερό σύμπαν κι οι μαύρες τρύπες του. Με ελκύει και μουσικά: σκέφτομαι ότι με ήχους από υπολογιστές μπορείς να φτιάξεις κομμάτια που δεν μπορείς να γράψεις με κανένα άλλο μουσικό όργανο».

- Στον αντίποδα, έγραψες ένα ωραίο, απλό τραγούδι για ένα κομμωτριάκι.

«Το έγραψα με σκοπό να… κάνω επιτυχία. Δεν θα υπάρχουν στην Ελλάδα 30.000 κομμωτριάκια; Μόνο αυτά να αγοράσουν τον δίσκο θα κάνω επιτέλους μια φορά κι εγώ χρυσό δίσκο! Αλλά για να σοβαρευτώ, συχνά όταν γράφω τραγούδια αισθάνομαι τρυφερότητα για τους ανθρώπους. Κι ακόμα πιο τρυφερά αισθάνομαι για όσους κάνουν δουλειές που δεν τις γουστάρουν και ο νους τους ταξιδεύει. Όταν κάποιος κάνει 30 χρόνια μια δουλειά απάνθρωπη, μηχανιστική όπως την περιέγραψε ο Τσάπλιν στους "Μοντέρνους Καιρούς", εμφανίζει νευρώσεις, φτιάχνει ψεύτικους κόσμους, προσπαθεί να ξεφύγει».

- Η "Κοιλάδα των Τεμπών", ένα αφηγηματικό τραγούδι…

«Οι δυο κατευθύνσεις μου στο τραγούδι είναι αφενός μια υπερρεαλιστική περιγραφή κυρίως εικόνων και αφετέρου η καθαρότητα μιας ιστορίας με αρχή, μέση και τέλος».

- Η "Μοσχαροκεφαλή".

«Είναι βιωματικό τραγούδι. Μετά τα ξενύχτια και τα γλέντια δεν έχεις πάει για πατσά; Στα πατσατζίδικα τα ξημερώματα μαζεύονται οι ξενύχτηδες αλλά κι οι απελπισμένοι της ζωής. Μια τέτοια κατάσταση προσπάθησα να περιγράψω. Όπως κι αυτά τα μαγαζιά με τα φώτα φθορίου και τον μάγειρα που κόβει τον πατσά και ιδρώνει και είναι μαζί θύτης και θύμα».

- Τα "360 χιλιόμετρα". Αν και αδισκογράφητο μέχρι τώρα το έπαιζες στα live.

«Με ενδιαφέρει να παίζω τραγούδια αδισκογράφητα, παρ' ότι δεν ενδείκνυται, διότι οι περισσότεροι που έρχονται θέλουν να ακούσουν οικεία τραγούδια. Απ΄ την άλλη είναι εντυπωσιακό πόσοι πολλοί μου ζητούν ακυκλοφόρητα κομμάτια. Κι εγώ όμως πιστεύω ότι ένα τραγούδι σμιλεύεται στα ζωντανά, χάνει τα περιττά και βγαίνει μελωμένο».

- Τα 360 χιλιόμετρα είναι η διαδρομή Λάρισα-Αθήνα.

«Μια διαδρομή υπερρεαλιστική…».

- Είναι υπερρεαλιστικός ο στίχος σου. Σ΄ αυτό το τραγούδι λες π.χ. πώς στάζει από τα εκκλησάκια ταγκισμένο λάδι. Πώς "συλλαμβάνεις" ένα τέτοιο στίχο;

«Αν σκύψεις στα πιο ασήμαντα, στα ελάχιστα, ανακαλύπτεις θησαυρούς. Αυτά τα εκκλησάκια εμένα μου φέρνουν ρίγος. Γιατί πίσω απ΄ αυτά κρύβεται συνήθως μια απώλεια. Και εξυπηρετούν και τους ανθρώπους που κινούνται. Είναι σημαντικά τροχαία σήματα. Εμένα με έχουν σώσει πολλές φορές».

- "Ιεριχώ" είναι η Αθήνα;

«Δεν θέλω να δίνω απαντήσεις για το τί σημαίνει κάθε τι. Είναι σαν να ακυρώνω τον ακροατή μου. Προτιμώ να τον αφήνω να φτιάξει τον δικό του κόσμο. Ούτως ή άλλως δεν ξέρω τί ακριβώς εννοώ. Γιατί τις περισσότερες φορές γράφω ακατάσχετα, ακατάστατα κι ακατανόητα».

- Δεν ξέρω αν γράφεις έτσι, πάντως είναι εντυπωσιακή η απήχηση που έχεις, ειδικά στους νέους. Έχεις ρεύμα.

«Και εμένα με έχει εντυπωσιάσει αυτό. Προσπαθώ να το εξηγήσω. Είναι γιατί οι νέοι που είναι το πιο προωθημένο κομμάτι της κοινωνίας ως προς την αποδοχή και την κατανόηση της τέχνης αλλά κι αυτό που βομβαρδίζεται περισσότερο απ΄ την ασχήμια, έχουν μια αγωνία να γνωρίσουν αυθεντικά πράγματα; Ίσως».

- Μουσικά αυτός ο δίσκος είναι πιο "ροκ 'ν ρολ" από ποτέ, διατηρώντας όμως την ελληνικότητα του ήχου. Αυτό το προσωπικό fusion είναι χαρακτηριστικό σου…

«Εδώ παίζουν μεγάλο ρόλο κι οι μουσικοί μου. Αλλά γενικώς για να συμβεί κάτι τέτοιο, πρέπει να μην έχει κάποιος μέσα του σύνορα. Και να ακούει διαφορετικές μουσικές. Εγώ ακούω λυσσασμένα τα πάντα. Ε, από αυτή την ποικιλία ακουσμάτων, κάποια περνούν και στην δική μου μουσική».

- "Ευτυχώς που δεν πήγε σε ωδείο. Έτσι τολμά να κάνει αλλαγές στις κλίμακες τόσο τολμηρές που ίσως να μην έκανε αν είχε σπουδάσει μουσική", μου είπε κάποιος.

«Έχω το θράσος της άγνοιας. Συχνά σκέφτομαι ότι αυτολογοκρίνομαι ή αυτοπεριορίζομαι επειδή δεν γνωρίζω μουσική. Και τεχνικά δεν είμαι κανένας σπουδαίος οργανοπαίκτης. Ίσως αν ήμουν τεχνικά άρτιος να μην ήταν κι αυτό το αποτέλεσμα. Όπως κάποιος που έχει μια αναπηρία, είναι π.χ. τυφλός και εξασκεί τις υπόλοιπες αισθήσεις του, έτσι κι εγώ με το να μην γνωρίζω θεωρία της μουσικής, έχω αναπτύξει άλλους δρόμους. Έχω π.χ. εξασκήσει τα κουρδίσματα που μου γνώρισαν ένα άλλο κόσμο».

- Έχεις και σταθερούς συμμάχους, τους μουσικούς της μπάντας σας.

«Στην αρχή όταν ξεκίνησα στη Λάρισα οι μουσικοί με σνομπάρανε. Θεωρούσαν ότι όλα αυτά που κάνω δεν αξίζουν. Τώρα αρκετοί από τους μουσικούς που συνεργάζομαι έφτασαν στη μουσική με τον ίδιο τρόπο: πρακτικά. Γι αυτό και δεν έχουν το σνομπισμό να πουν "αυτό είναι λάθος". Άλλωστε το λάθος μας κρίνεται από το αποτέλεσμα».

- Έχεις δηλώσει πολλές φορές πώς δεν ξέρεις να τραγουδάς, πώς είσαι παράφωνος.

«Για τη φωνή μου όμως δεν μιλώ σαν ακροατής. Μιλώ ως δημιουργός που μέσα του ξέρει καλύτερα από τον καθένα πώς πρέπει κάτι να τραγουδηθεί. Τα τραγούδια υπάρχουν σαν αρχέτυπα μέσα μου. Τα ακούω πριν τα πω. Ε, όταν τα συγκρίνω με αυτό που βγαίνει τελικώς, καταλαβαίνω πώς υπολείπομαι. Μου κάνει εντύπωση ότι τα τραγούδια μου αρέσουν παρόλα τα βαρίδια που τους βάζω, είτε με την φωνητική μου ανεπάρκεια είτε λόγω της σκηνικής μου παρουσίας. Γιατί είμαι σαν ξυλάγγουρο στη σκηνή. Μια χαρισματική παρουσία μπορεί να κάνει ακόμα και τραγουδάκια της σειράς να ακούγονται σπουδαία. Στην δική μου περίπτωση τα τραγούδια παλεύουν μόνα τους να βγουν από το βούρκο! Και το παράδοξο είναι ότι τα καταφέρνουν».

- Μήπως οι "ατέλειες" είναι το ύφος σου;

«Νομίζω ότι είναι τα τραγούδια που με υπερβαίνουν: τα στιχάκια και η μουσική που ξεπερνούν τις ανεπάρκειες. Το ύφος μου είναι ότι δεν έχω ύφος».

- Εσύ αυτοχαρακτηρίζεσαι "ξυλάγγουρο", άλλοι σε λένε δωρικό.

«Με λένε δωρικό όσοι είναι ευγενείς».

- Υπάρχει όμως και κάτι απροσδιόριστο που αφορά μουσικούς ή τραγουδιστές. Ό,τι λέμε "περνάει κάτω", μια απροσδιόριστη ενέργεια. Τι είναι αυτό;

«Αυτό είναι ένα από τα μυστήρια της ζωής και καλά κάνει κι είναι έτσι. Είναι μοιραία τα πράγματα. Βλέπεις ανθρώπους που αξίζουν κι είναι σαν να υπάρχει ένα τείχος μπροστά τους και δεν κάνουν τίποτα. Και βλέπεις ένα χωριατόπαιδο σαν εμένα, χωρίς εφόδια και κάτι κάνω. Είναι μοιραίο; Δεν ξέρω. Κάποτε έκανα γιόγκα. Καθόμουν πίσω, ντρεπόμουν κιόλας. Προσπαθούσα να συγκεντρωθώ αλλά έρχονταν οι σκέψεις σαν καλικατζαραίοι και δεν με άφηναν να χαλαρώσω. Ήρθε λοιπόν κάποια στιγμή η δασκάλα και μας ζήτησε αν θέλουμε να γράψουμε σε ένα χαρτί την ημερομηνία γέννησης και το βαφτιστικό μας, για να το μελετήσει και να μας δώσει ένα όνομα που ανταποκρίνεται σ΄ ό,τι πραγματικά είμαστε. Το είδα σαν παιχνίδι και έδωσα ένα χαρτάκι με τα στοιχεία μου. Έρχεται λίγο αργότερα κάποιος και μου λέει "ξέρεις η δασκάλα είπε ότι το πραγματικό σου όνομα είναι "Σιντάρτα". Έπαθα πλάκα. Εγώ εκείνη την εποχή είχα διαβάσει το έργο του Έσσε και είχα συγκλονιστεί. Αλλά ισχύει και κάτι ακόμα: το χαρακτηριστικό μου ήταν και είναι πράγματι αυτό: δεν μπορώ να ενστερνιστώ καμία διδασκαλία. Ψάχνω μόνος μου να βρω άκρη».

- Αυτά τα ανεξήγητα ή τα μοιραία σ' ενδιαφέρουν;

«Ναι. Νομίζω ότι οι πιο σημαντικές στιγμές στη ζωή ενός ανθρώπου είναι αυτές που φεύγει η γη κάτω από τα πόδια του. Καμιά φορά είναι και οδυνηρές αυτές οι στιγμές. Αλλά κάπου σε πάνε. Παρότι είμαι ορθολογιστής κατά βάση, λόγω αυτών των στιγμών αφήνω σιγά-σιγά περιθώριο στο ανεξήγητο. Δεν είναι μόνο η λογική το κλειδί. Και η τέχνη αυτό κάνει: περιγράφει αυτά τα μυστήρια. Δεν τα εξηγεί…».

Κι ένα ανέκδοτο τραγούδι που μας εμπιστεύτηκε ο Θανάσης και που επίσης δεν μπόρεσε να δημοσιευτεί στην "Ελευθεροτυπία". Είναι γι αυτούς τους καθημερινούς "Αγίους" που ζουν δίπλα μας, που προσφέρουν χωρίς να το κάνουν θέμα και χωρίς ποτέ να γίνουν πρωτοσέλιδο. Παράδειγμα ένας Τούρκος δικηγόρος που έκανε μέρες απεργία πείνας υπέρ των πολιτικών κρατουμένων στις τουρκικές φυλακές F και στα "λευκά τους κελιά". 'Η κι εκείνοι οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι που έζησαν μήνες μαζί με μια οικογένεια Παλαιστινίων, προκειμένου η παρουσία τους να αποτρέψει τα σχέδια κατεδάφισης του σπιτιού των Παλαιστινίων από Ισραηλινούς εποίκους. Από αυτούς τους ανθρώπους είναι εμπνευσμένοι αυτοί οι καθημερινοί Άγιοι του Θανάση…