Συνέντευξη στο περιοδικό "LiFO"
O Θανάσης Παπακωνσταντίνου μιλά για την αποψινή του συναυλία στην Τεχνόπολη
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου μιλά στον ΑΘΗΝΑ 9.84 και στον Γιώργο Βουδικλάρη λίγο πριν εμφανιστεί στην Τεχνόπολη, για "την πραγματική τέχνη που αναγκάζει τον κόσμο να θυμηθεί".
Κατ' αρχάς νιώθω την ανάγκη να σας ευχαριστήσω που δεχτήκατε να μιλήσουμε. Γνωρίζω πως δεν συνηθίζετε να μιλάτε σε ραδιόφωνα -για τηλεόραση δεν κάνω καν το λάθος να το αναφέρω. Ξέρω πως δεν το κάνετε συχνά.
Είναι και λίγο μύθος, εντάξει (γέλια). Όταν μιλάω αρκετά και συχνά, τότε πλέον φθείρεται ό,τι έχω να πω. Δεν έχω και πολλά πράγματα να πω, λέω τα ίδια, οπότε νιώθω λιγάκι σαν παπαγάλος και μετά σταματάω. Αυτό είναι.
Σας βρίσκω στο Μεταξοχώρι;
Ναι.
Είναι μια επιλογή σας ανέκαθεν, άσχετα από τη μουσική σας δραστηριότητα, να μην έρθετε ποτέ να ζήσετε στο κλεινόν άστυ, αλλά να παραμείνετε στη Λάρισα ή στο Μεταξοχώρι. Πώς συνέβη αυτό;
Σε μεγάλο βαθμό, στην αρχή τουλάχιστον σίγουρα, παίζει ρόλο η τύχη. Δηλαδή νομίζω πως η ζωή μας λίγο-πολύ είναι σαν τον κορμό του δέντρου στο ποτάμι που τον παρασέρνει η ροή, και καταλήγουμε κάπου, σκαλώνουμε κάπου. Βέβαια σίγουρα παίζει ρόλο και η αγάπη που έχω για το φυσικό περιβάλλον. Επίσης το ότι ξέρω πως σε μια μεγάλη πόλη το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας το τρως σε μετακινήσεις και τέτοια, δεν είναι καθόλου δημιουργικό. Πίσω από όλα αυτά υπάρχει και μια ιδεολογική άποψη, που λέει ότι ο άνθρωπος όταν είναι κοντά στο φυσικό περιβάλλον παίρνει το μέτρο του, παίρνει το μέτρο της φύσης, κι ότι οι άνθρωποι που ζουν στις μεγάλες πόλεις είναι αμετροεπείς. Ερήμην τους γίνεται αυτό, είναι το περιβάλλον τέτοιο. Όταν ζεις σε μια πολυκατοικία που είναι πολύ μεγαλύτερη απ' το μέτρο του ανθρώπου, όταν δουλεύεις σ' ένα εργοστάσιο που είναι ως χώρος εργασίας επίσης πολύ μεγαλύτερος από το μέτρο, όταν στο δρόμο οι συνάνθρωποί σου αποτελούν κατά βάση εμπόδιο, γιατί στα μποτιλιαρίσματα δεν σε αφήνουν να φτάσεις εκεί που θες, όταν κοιμάσαι σε ξυπνάνε, όταν εσύ θες να γιορτάσεις σου λεν να σταματήσεις, ε, όλα αυτά σε οδηγούν μετά να απομονώνεσαι από τους άλλους ανθρώπους. Δεν είναι, νομίζω, ένας τόπος που μπορεί να ζήσει κανείς ωραία.
Η τοπολογία, πάντως, του περιβάλλοντος που βλέπετε έχει περάσει και στα τραγούδια. Από τη Βάλια Κάλντα μέχρι το Τσούγκαρι. Κι όχι μόνο η επίγεια τοπολογία, αλλά και η επουράνια, από τα Νέφη του Μαγγελάνου μέχρι την Ανδρομέδα, έτσι;
Ναι, αυτό οφείλεται στο ότι πιστεύω ότι ελάχιστα πράγματα χρειάζονται, τουλάχιστον στο στίχο, για να γράψει κανείς κάτι ενδιαφέρον. Το βασικότερο από όλα είναι να είναι παρατηρητικός, όπου κι αν βρίσκεται. Επομένως σίγουρα περνάνε πράγματα που πέφτουν στην αντίληψή μου και πιθανώς όσο πιο ασήμαντα είναι αυτά, όσο λιγότερη σημασία τους δίνουν οι περισσότεροι, τόσο πιο κοντά είναι κανείς προς την ποίηση. Και το κάνω ασυναίσθητα, δηλαδή από τη μια μεριά κάνω ένα focus στα πολύ κοντινά, αλλά και από την άλλη μεριά ανοίγομαι στα μακρινά.
Και κάτι ανάλογα πρέπει να συμβαίνει και με τα πρόσωπα. Από τη Φαϊρούζ μέχρι το Φορτίνο Σαμάνο, χωρίς να ξεχνάμε και τους Έλληνες, τους παλιούς ρεμπέτες της Αμερικής…
Ε εντάξει, τώρα στο να γραφτεί κάποιος στίχος, μπορεί να υπάρξουν πολλές αφορμές και αιτίες. Είναι ένα μίγμα που κάπως ακαθόριστα οδηγεί στο τελικό αποτέλεσμα. Μπορεί να ξεκινάω κάποιες φορές από μία και μόνο αφορμή, αλλά μετά έρχονται πολλές μέσα στο χώρο αυτό, και οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα αρκετές φορές ανεξέλεγκτο κι από μένα τον ίδιο. Γράφω πολλές φορές κάπως σαν αυτόματη γραφή.
Ένα άλλο κοινό που έχουμε εμείς οι δύο είναι πως είμαστε αμφότεροι ασφαλισμένοι στο ΤΣΜΕΔΕ! Εγώ υπήρξα πολιτικός μηχανικός κι εσείς υπήρξατε εργολήπτης δημοσίων έργων, αν δεν απατώμαι…
Ναι, ναι! Μηχανολόγος μηχανικός έχω τελειώσει και πήρα, και πάλι με τυχαίο τρόπο θα έλεγα, αυτό το δρόμο του εργολήπτη, τον πολύ δύσκολο…
Μέχρι πότε ασκήσατε το επάγγελμα;
Μέχρι πρόσφατα. Ζήτημα νά' χω δυο-τρία χρόνια που είμαι, θα έλεγα, ανενεργός τελείως. Έχω χρόνια να ασχοληθώ ο ίδιος με έργο, αλλά είχα το εργοληπτικό πτυχίο μου σε μια εταιρία.
Παρακολουθώντας εδώ και χρόνια τη μουσική σας νομίζω, δεν ξέρω αν είναι αλήθεια ή εντύπωση ημών των ακροατών, ότι ο Βραχνός Προφήτης υπήρξε μια τομή. Όχι γιατί αλλάξατε τη μουσική που παίζετε, αλλά γιατί ίσως κάποιες από τις συμβάσεις των περασμάτων ανάμεσα στα διάφορα ακούσματα και τα διάφορα είδη μουσικής που αγαπάτε, απλά τις καταργήσατε, τελείως αβίαστα, και περάσατε σε κάτι αλλιώτικο.
Ναι, δεν το είχαμε συνειδητοποιήσει αυτό τότε. Εκ των υστέρων φαίνεται ότι έγινε κάτι καλό, αλλά όταν είσαι πάνω στην άψη, στη μάχη για το αποτέλεσμα που θες, πολλές φορές σκαλώνεις σε λεπτομέρειες και τέτοια, και μετά δεν ξέρεις τι γίνεται. Εγώ προσωπικά αφήνω για πολλά χρόνια, τουλάχιστον τρία-τέσσερα, πριν ξανακούσω αυτό που δισκογράφησα για να δω με κρύο μάτι και αυτί τι έγινε. Οπότε όταν κάνει κάποιος μια δουλειά, δεν ξέρει τι γίνεται ακριβώς. Τώρα, από ό,τι διαβάζω κι εγώ στα διάφορα περιοδικά που τον έχουν βγάλει έναν από τους καλούς δίσκους της δεκαετίας, ε δεν ξέρω τι να πω… (γέλια). Μπορεί να είναι κι έτσι.
Η μουσική που κάνετε, για τους ανθρώπους που την αγαπούν, στους οποίους συγκαταλέγομαι κι εγώ, μιλάει αρκετά προσωπικά. Όλοι έχουμε την εντύπωση πως είναι περίπου σαν να γράφετε για τον καθέναν από μας. Αυτό δημιουργεί πολύ στενή σχέση ανάμεσα στους ακροατές και τον καλλιτέχνη…
Ναι…
…Αυτό γίνεται πότε-πότε δύσκολο; Υπάρχουν περιπτώσεις που θα θέλατε να μην ισχύει αυτό;
Γενικά, όχι. Το διαχειρίζομαι καλά, με την έννοια ότι ξέρω ότι πραγματικά η τέχνη λυτρώνει, και εγώ σαν ακροατής, σαν δέκτης το έχω κατανοήσει αυτό, ότι η τέχνη λυτρώνει όσο πιο πολύ βάζει ο δέκτης τον εαυτό του μέσα. Άσχετα από το τι έχει στο μυαλό του ο δημιουργός. Δηλαδή μπορεί να είναι κάτι αρκετά διαφορετικό αυτό που εισπράττει. Αλλά πρέπει να το αφήσουμε έτσι. Να φτιάχνει ο καθένας τον κόσμο του μέσα από αυτό που εισπράττει. Βέβαια είναι μερικές φορές που συμβαίνει το εξής: κάποιοι άνθρωποι, λόγω ιδιοσυγκρασίας, μπροστά στο χάος της ύπαρξης νιώθοντας ένα φόβο κι ένα τρόμο, αντί να προσφύγουν, όπως είναι το πιο διαδεδομένο, στη θρησκεία, καταφεύγουν στην τέχνη και στα τραγούδια. Κι έτσι γατζώνονται παραπάνω από ό,τι πρέπει στα τραγούδια, και μάλιστα μερικοί από αυτούς θεωρούν ότι ο δημιουργός ταυτίζεται με το έργο του και έχουν και μια σχέση εξάρτησης με το δημιουργό που είναι τελείως εσφαλμένη. Ο δημιουργός, αν του συμβεί κάτι τέτοιο, θα πρέπει να το κάνει ξεκάθαρο ότι δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο κι ότι ο καθένας θα πρέπει να στηριχτεί στις δικές του δυνάμεις. Αυτό είναι το δύσκολο σημείο, κάποιες φορές.
Διακριτική και σαφής απάντηση! Το Σάββατο που μας έρχεται, στις 10 του μηνός, θα έχουμε τη χαρά να σας έχουμε εδώ στο Γκάζι, στην Τεχνόπολη, ακριβώς δίπλα στον ΑΘΗΝΑ 9.84…
Ελπίζω να μη σας κάνουμε βραχυκυκλώματα και τέτοια!
Ήθελα να μιλήσουμε για τη μπάντα σας, που ποτέ δεν είναι τυχαία, και για το τι να περιμένουμε το Σάββατο.
Το σχήμα είναι μεγάλο, δεκαμελές. Παρ' όλες τις δυσκολίες της εποχής, επειδή περνάω καλά, αποφάσισα να είναι το ίδιο σχήμα που ήταν και πέρσι. Μαζί έχω και τη Ματούλα Ζαμάνη που τραγουδάει κι έχει εγκλιματιστεί πλήρως σ' αυτό που κάνουμε. Θα παίξω διάφορα τραγούδια από όλες τις δουλειές και από την τελευταία, τον "Ελάχιστο Εαυτό", και μερικά τα οποία δεν τα είχα παίξει σχεδόν ποτέ, θα τους δώσω λίγο χώρο. Από κει και πέρα, το βασικότερο είναι ότι μπορεί να παίζεις τα ίδια τραγούδια, αλλά υπάρχουν κάποιες στιγμές που είναι χάλια και κάποιες άλλες που είναι μαγικές! Εύχομαι να είμαστε στη δεύτερη κατηγορία στο Γκάζι!
Αληθεύει ή είναι κι αυτό μύθος ότι κάποτε δεν σας άρεσε και πολύ να παίζετε ζωντανά;
Όχι, αληθεύει, το έχω πει κιόλας. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια πίστευα ότι το 99,9% της ευχαρίστησης από την ενασχόλησή μου με τη μουσική την παίρνω τη στιγμή της γέννας, όταν βγάζω δηλαδή κάποιο τραγούδι, μια μουσική ή ένα στίχο, και ότι αυτό είναι αρκετό. Στην πορεία όμως αυτά που έκανα άρχισαν να κλωτσάνε, όπως κλωτσούσε το μωρό της Ρόζμαρι, και ήθελαν να βγούνε! Τώρα για ποιους λόγους; Από τους πιο ταπεινούς μέχρι τους πιο ουτοπικούς. Πιθανώς μέσα από τα τραγούδια να βγαίνει ο αληθινός μου εαυτός και να θέλω να τον δείξω προς τα έξω (γέλια). Δεν ξέρω, μπορεί να είναι κι άλλα πράγματα. Κι επίσης κατάλαβα ότι αν θέλει κανείς να συνεχίζει να βγάζει δίσκους και τραγούδια, θα πρέπει να τα παίζει στον κόσμο, να τα κοινωνήσει. Στην πορεία διαπίστωσα ότι είχα λάθος -όχι μεγάλο! Όντως δηλαδή η πιο λυτρωτική στιγμή για μένα είναι η στιγμή της γέννας. Αλλά και στην πορεία, παίζοντας ζωντανά, υπήρχαν στιγμές δυνατές, στιγμές γεμάτες μέθεξη. Κι αυτό είναι που με αναγκάζει κατά βάση να θέλω να παίξω κι άλλο! Για να τις ξανασυναντήσω αυτές τις στιγμές.
Πριν λίγες μέρες, και πάλι εδώ στην Τεχνόπολη, έπαιζε ο Σωκράτης Μάλαμας και γινόταν κυριολεκτικώς το αδιαχώρητο. Χαμός! Έπαιξε και πολλά δικά σας κομμάτια. Βλέποντας το πλήθος έκανα την εξής σκέψη: Αυτό το οποίο κάνετε -εσείς, ο Μάλαμας, ο Ψαραντώνης και άλλοι- είναι, πέρα από την καλλιτεχνική του αξία, και πάρα πολύ αγαπητό στο κοινό. Παρ' όλα αυτά, για το σύνολο της ιδιωτικής τηλεόρασης και για το μεγαλύτερο ποσοστό της ιδιωτικής ραδιοφωνίας, είναι σαν να μην υπάρχει. Σαν να ζούμε σε ένα παράλληλο κόσμο, όπου αυτά που τόσοι ακούν και αγαπούν, είναι ως μη υπαρκτά. Πώς το βιώνετε αυτό, πώς το αντιμετωπίζετε;
Το ξέρω αυτό ότι συμβαίνει, δεν έχω νιώσει έκπληξη, ούτε δυσφορία, ούτε πίκρα. Πάντοτε έτσι γίνεται. Πάντοτε τα πράγματα που είναι πιο επιφανειακά, που στην ουσία δεν είναι και πραγματική τέχνη, είναι πολύ πιο εύκολα και περνάνε πιο εύκολα στον κόσμο γιατί ο περισσότερος κόσμος μπροστά στον αγώνα που κάνει για την επιβίωση δεν θέλει να δώσει ένα μέρος του εαυτού του, να προσπαθήσει να ακούσει κάτι δυνατό και πραγματικό και μέσα από αυτό να βιώσει κάτι έντονο. Θέλει απλά να βουλώσει την ανία του, και θέλει από αυτό που ακούει κι αυτό που βλέπει να τον κάνει να ξεχάσει, ενώ η πραγματική τέχνη αναγκάζει τον κόσμο, όχι να ξεχάσει, αλλά να θυμάται. Ακόμα και τη μιζέρια του, γιατί έτσι μπορεί και να την αλλάξει. Γι αυτό λοιπόν πάντοτε αυτοί που προσφέρουν κάτι περισσότερο είναι λίγο στις παρυφές της κοινωνικότητας.
Το καταλαβαίνω. Κι εγώ καμιά φορά ενδίδω στο να φάω σε ένα φαστφουντάδικο, απλώς μετά νιώθω λίγη μελαγχολία! Δεν ξέρω, κάτι κακό μου κάνει!
Ναι (γέλια), όλοι μας λίγο έως πολύ αυτο-οικτιρόμαστε γιατί κάνουμε και πράγματα που δεν είναι κοντά στις απόψεις μας, αλλά εν γένει πιστεύω ότι ο καθένας είναι άξιος αυτών που ακούει ή που βλέπει. Έτσι γινόταν πάντα κι έτσι θα γίνεται.
Να ρωτήσω και κάτι που είναι πλέον στα όρια της μυθολογίας. Η ιστορία είναι γνωστή, αλλά ίσως όχι σε όλους. Θα μου πείτε για το δίσκο με τον Λοΐζο που χάθηκε για πάντα;
Ναι. Εγώ ξεκίνησα κυρίως με το λόγο, δηλαδή έγραφα στιχάκια, και κάποια στιγμή τα έστειλα στο Λοΐζο, έστειλα ένα γράμμα στην εταιρία του, δεν θυμάμαι ακριβώς πού, χωρίς να περιμένω και τίποτα το ιδιαίτερο, αλλά μου απάντησε, με τηλεγράφημα κιόλας, ότι του αρέσανε οι στίχοι και ήθελε να συνεργαστούμε. Όντως προχώρησε αυτό, του έστελνα διάφορα, τον βομβάρδιζα με στίχους, και από ό,τι μου έλεγε ο παραγωγός του, ο Αχιλλέας Θεοφίλου, είχε ετοιμάσει 8-9 κομμάτια, τα είχε ολοκληρώσει, ένα εκ των οποίων ήταν, μου έλεγε, ισάξιο του "Όλα Σε Θυμίζουν" κατά κάποιον τρόπο. Αλλά δυστυχώς μετά πέθανε και δεν πρόλαβε να τα ολοκληρώσει. Έκανα μια προσπάθεια να τα βρω, δεν μπόρεσα. Στην πορεία, βέβαια, με την κόρη του βρήκαμε κάποια πράγματα, αλλά ήτανε από αυτά που έψαχνε για να ολοκληρωθούν δώδεκα κομμάτια για να βγει ο δίσκος. Ευτυχώς για μένα που δεν κυκλοφόρησε βέβαια, γιατί τα στιχάκια ήτανε πολύ πρωτόλεια και δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που κάνω σήμερα. Δηλαδή δεν είχαν εσωτερικότητα. Μπορεί να είχαν κάποια παραξενιά (γέλια), αλλά ήταν πολύ πίσω. Πολύ πίσω ακόμα κι από τις δουλειές που είχε κάνει ο Λοΐζος, γιατί τα "Τραγούδια της Χαρούλας" ήταν εξαιρετική δουλειά και στιχουργικά. Ακόμα δεν μπορώ να κατανοήσω πώς του αρέσανε και ασχολήθηκε μ' αυτά.
Θα το θεωρήσω μετριοφροσύνη αυτό.
Όχι, όχι, αλήθεια είναι. Εγώ δεν λέω κάτι έτσι. Ισχύει αυτό.
Μια τελευταία ερώτηση. Τι μουσική ακούτε αυτό τον καιρό, τι σας αρέσει.
Τι μου αρέσει να ακούω αυτό τον καιρό… Διάφορα πράγματα ακούω, διαχρονικά ακούω μινιμαλιστές και κυρίως τον Philip Glass, που είναι πιο οικείος σε μένα. Χτες άκουσα κι ένα καινούριο κομμάτι το οποίο έχει βγάλει ο Tom Waits και το οποίο είναι εξαιρετικό, από τον καινούριο δίσκο που θα βγει όπου να' ναι…
Ναι, θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες. Κι εγώ τον περιμένω πώς και πώς!
Το δείγμα πάντως είναι πάρα πολύ ωραίο! Εντάξει, κι ό,τι άλλο πέσει στα χέρια μου το ακούω. Επίσης κάποια πράγματα από την ECM καινούρια. Διάφορα! Βάζω το ραδιόφωνο επίσης… και ό,τι κάτσει.
Είχα την τύχη να δω τον Tom Waits πρόπερσι στο Παρίσι και ήταν εμπειρία ζωής.
Εγώ σκεφτόμουνα τότε να πάω να τον δω στο Μιλάνο, γιατί πρέπει να ήταν η ίδια εποχή…
Ναι, η ίδια περιοδεία ήταν.
Ναι. Αλλά είχα κι εγώ κάποιες συναυλίες εκείνο τον καιρό και δεν τα κατάφερα. Είναι εξαιρετικός, τον θεωρώ πολύ σπουδαίο.
Είναι απίστευτος, δεν το συζητώ! Ευχαριστώ πάρα πολύ για το χρόνο και τη διάθεση.
Νά' σαι καλά, και να ανταμώσουμε!