Συνέντευξη στο περιοδικό "LiFO"
Ξαπλωμένος στα χόρτα, κοιτάζοντας τα άστρα
Είναι σπάνιο στις μέρες μας να συστήσεις κάποιον ως «πραγματικά ξεχωριστή περίπτωση στη σύγχρονη ελληνική μουσική». Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου είναι μια τέτοια σπάνια περίπτωση. Αν και δίνει δύσκολα συνεντεύξεις, δέχτηκε να συναντήσει τον M.Hulot και να του μιλήσει για τα παιδιά της επαρχίας, την «αφέλεια» των τραγουδιών του και το πώς κοιτάζοντας τα άστρα καταλαβαίνεις το μέτρο της ύπαρξης.
Από τον M. Hulot
(ΦΩΤΟ: Μαρούσα Θωμά)
«Έχω τον πατέρα μου σε ένα τραγούδι. Τραγουδάει με μια αφέλεια που είναι συγκινητική. Έτσι κάπως είμαι κι εγώ όταν κάθομαι να φτιάξω τραγούδια.»
Γιατί δεν δίνεις συχνά συνεντεύξεις;
Αν καλούμαι να απαντήσω σε ερώτηση που έχω ξανα-απαντήσει νιώθω λίγο άβολα, γιατί νιώθω σαν παπαγάλος που επαναλαμβάνει τα ίδια και τα ίδια.
Δεν θα γινόσουν ποτέ καλός πολιτικός, δηλαδή…
Δεν θα με ενδιέφερε, πέρα απ' το ότι εκεί χρησιμοποιούν ξύλινη γλώσσα.
Τι έχει μεγαλύτερη σημασία για σένα, η μουσική ή οι στίχοι; Έχεις μελοποιήσει Ανδρέα Εμπειρίκο, Ομάρ Καγιάμ, Corbiere, τώρα Λόρκα, και χρησιμοποιείς τη φωνή του Καρούζου -πόσο μεγάλη βαρύτητα δίνεις στις λέξεις;
Περισσότερο με ενδιαφέρει η μουσική, να πω την αλήθεια, γιατί θεωρώ ότι οι λέξεις περιορίζουν τη δυνατότητα του ακροατή να μπει βαθιά στην ατμόσφαιρα που φτιάχνει η μουσική, του δίνει μια σχετική κατεύθυνση. Όσο πιο συγκεκριμένα είναι τα λόγια, τόσο πιο συγκεκριμένη και η κατεύθυνση. Γι' αυτό με ενδιαφέρει να μπολιάζεται η μουσική -όταν αυτό είναι αναγκαίο- τουλάχιστον με μια μορφή ποίησης, που σου αφήνει κι αυτή περιθώρια, που είναι κάπως υπερ-ρεαλιστική, που δεν είναι κάτι συγκεκριμένο. Πρέπει να έχει την καθαρότητα της εικόνας που περιγράφει, αλλά όχι την περιγραφή ενός συναισθήματος: αγαπάω, μισώ κ.λπ.
Αυτά που αναφέρεις ως επιρροές σου, ο Φίλιπ Γκλας για παράδειγμα, δεν χρησιμοποιεί στίχους, το ίδιο και οι περισσότεροι κλασικοί…
Η μουσική μού φαίνεται κι εμένα περισσότερο απελευθερωτική. Όλοι οι μινιμαλιστές, και κυρίως ο Φίλιπ Γκλας -το έχω βιώσει αυτό-, είναι κάτι σαν τη μουσική του περιβάλλοντος χώρου. Αν τα βουνά και τα δέντρα έφτιαχναν μουσική, κάτι τέτοιο θα έκαναν.
Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη μουσική; Θυμάσαι πότε τραγούδησες για πρώτη φορά;
Για πρώτη φορά τραγούδησα όταν προσπαθούσα να πω τα κάλαντα για να μαζέψω καμιά δραχμή. Με τη μουσική δεν θυμάμαι πώς πρωτοασχολήθηκα, έχουν περάσει κι αρκετά χρόνια… Έγινε χωρίς να το καταλάβω, προέκυψε, δεν είπα κάποια στιγμή «τώρα θα το κάνω». Θυμάμαι μόνο την αφορμή για να πάρει μπροστά όλο αυτό. Ένας γείτονας είχε μια κιθάρα και μου έπαιζε διάφορα, που δεν θυμάμαι καν τι ήταν -μπορεί να μην ήξερε και να παίζει. Εγώ ήμουν πιο μικρός και μαγεύτηκα. Κάποια στιγμή που ήθελε να την ξεφορτωθεί το έμαθα, έτρεξα στη μάνα μου και τη ρώτησα «μάνα να πάρουμε αυτή την κιθάρα;». Παρ' όλο που δεν είχαμε οικονομική ευχέρεια, μου την αγόρασαν. Και αυτό θα τους το χρωστάω πάντα. Παρότι αμόρφωτοι -δεν είχαν πάει καν σχολείο-, και θα περίμενε κανείς να μου πουν όχι. Ήμουν και καλός μαθητής, και τα γράμματα, λογικά, ήταν ο μόνος τρόπος για να προκόψεις -μου πήραν λοιπόν την κιθάρα χωρίς δεύτερη κουβέντα. Έτσι κάπως ξεκίνησα. Απ' την αρχή όμως, από τότε που την έπιασα στα χέρια μου, άρχισα να βγάζω μελωδίες, γι' αυτό δεν έγινα και καλός οργανοπαίχτης. Μου ήταν αβάσταχτο να καθίσω να αποκτήσω τεχνική κατάρτιση.
Οι γονείς σου δεν είχαν σχέση με τη μουσική…
Ο πατέρας μου, όταν βοσκούσε τα γίδια στο χωριό, έπαιζε λίγη φλογέρα.
Στους δίσκους σου, πάντως, έχουν συμμετάσχει αρκετά μέλη της οικογενείας σου κατά καιρούς.
Ναι, και τώρα στον καινούργιο που θα βγει έχω τον πατέρα μου σε ένα τραγούδι. Τον ακούω και τον «λυπάμαι». Με ποια έννοια; Επειδή τραγουδάει με μια αφέλεια που είναι συγκινητική. Έτσι κάπως είμαι κι εγώ όταν κάθομαι να φτιάξω τραγούδια. Αν με ακούσει κάποιος στα demo, είμαι πάρα πολύ αφελής. Χάνω κάθε πονηριά που έχει ο άνθρωπος, κάθε πνευματικότητα· γίνομαι κάτι τελείως ουδέτερο, χωρίς κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό μου. Κι έτσι νομίζω ότι πρέπει να είναι την ώρα της δημιουργίας. Αν κάνεις σκέψεις και προσπαθείς να το κατευθύνεις κάπου όλο αυτό, το αποδυναμώνεις.
Όταν γράφεις δεν σκέφτεσαι το κοινό;
Όχι, γιατί δεν έχει νόημα έτσι.
Πού απευθύνεται η δουλειά σου; Τι είναι αυτό που σε ωθεί να δημιουργείς;
Τη στιγμή που μου βγαίνει κάτι -που εννοείται ότι δεν είναι προγραμματισμένο- κάτι συμβαίνει, κάτι ξεκλειδώνεται εκείνη τη στιγμή, και η αφορμή μπορεί να είναι μηδαμινή. Μπορεί να δω κάτι στο δρόμο για παράδειγμα. Νιώθεις πάντως λίγο τα «προεόρτια», είναι σαν προσεισμός κάπως, ανοίγουν οι ουρανοί.
Όπως τα κόκκινα μολύβια στη «Βροχή Από Κάτω»; Είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο να το παρατηρήσει κάποιος, για να γράψει τραγούδι…
Έχω μια τέτοια διαστροφή να δίνω σημασία στα «ασήμαντα», σε αυτά που δεν προσέχει κανείς. Από παλιά, απ' τον πρώτο δίσκο μου ακόμα. Είχα γράψει ένα τραγούδι, τους «ιππότες της στρογγυλής τραπέζης», στο οποίο αναφέρομαι στα τραπέζια που δέχονται όλο το βάρος που τους προσθέτουν τα αντικείμενα χωρίς να βαρυγκωμούν!
Έχεις και μια αδυναμία στα αστέρια: Αποσπερίτης, Ανδρομέδα, Βερενίκη, Αλτάιρ, πλανήτες και αστερισμοί δεν είναι όλα αυτά; Ακόμα και ο σκύλος είναι των άστρων στο ομώνυμο τραγούδι. Τι σε γοητεύει στα αστέρια;
Αναφέρομαι σ' αυτά γιατί μας δίνουν το μέτρο της ύπαρξης.
Όλα αυτά οφείλονται και στο γεγονός ότι μεγάλωσες στην επαρχία. Τα παιδιά της επαρχίας έχουν μια ξεχωριστή σχέση με το φυσικό περιβάλλον, με τα αντικείμενα· είναι αυτό που έλεγε ο Ρουσό, ότι το παιδί της πόλης βλέπει τη ζωή μέσα από ένα παράθυρο σαν κάδρο, ενώ ένα παιδί της επαρχίας τρέχει, παίζει, μυρίζει, χτυπάει, τη βιώνει διαφορετικά. Μπορεί να παρατηρεί τα αστέρια, ενώ ένα παιδί της επαρχίας πρέπει να μεγαλώσει πολύ για να τα προσέξει.
Είναι έτσι όπως τα λες. Το έχω σκεφτεί πολλές φορές αυτό και για τα παιδιά μου. Ακόμα και στη Λάρισα, που είναι μία σχετικά μικρή πόλη, τα παιδιά ίσως δεν έχουν το βασικό κορμό της ύπαρξης, που είναι οι παιδικές αναμνήσεις. Δηλαδή, αν δεν έχεις πολλές εναλλαγές τι θα γίνει, πού θα στηριχθείς;
Έχουν άλλου είδους αναμνήσεις τα παιδιά της νέας γενιάς όμως…
Έχει αλλάξει η ποιότητα του συναισθήματος. Είναι διαφορετικό να βιώνεις όλα αυτά που είπες, και άλλο να απογοητεύεσαι και να έχεις την επήρεια του βιντεογκέιμ. Πάντα τα παιδιά μου τα έβγαζα στο φυσικό περιβάλλον και ευχαριστήθηκα πολύ περισσότερο όταν κάποια στιγμή, σε μια ερώτηση που τους έκανα γιατί η ακρίδα είναι καφέ και δεν έχει άλλο χρώμα, μου απάντησαν για να κρύβεται, παρά όταν έλυναν μια δύσκολη άσκηση στα μαθηματικά.
Έχεις μεγαλώσει στο θεσσαλικό κάμπο, τι θυμάσαι έντονα απ' τα παιδικά σου χρόνια εκεί;
Η πιο έντονη ανάμνηση που έχω απ' την παιδική μου ηλικία είναι να είμαι ξαπλωμένος στο χορτάρι, η μυρωδιά του χόρτου που έχει σπάσει, να έχει ήλιο και να φυσάει και λίγο αεράκι. Θυμάμαι πράγματα ανεπαίσθητα, γιατί στην παιδική σου ηλικία βιώνεις πράγματα, δεν είσαι παρατηρητής.
Σχολιάζουν τη μουσική σου οι γιοί σου, σε επηρεάζουν σε αυτό που κάνεις;
Όχι, γιατί τώρα που μεγάλωσαν λείπουν, σπουδάζουν στα Γιάννενα, έχουν όμως κριτήριο. Από παλιά είχαν. Κάποια φορά που έφτιαχναν μια κασέτα με επιλογές μου είχε κάνει εντύπωση, γιατί, ενώ κάποιο συγκεκριμένο κομμάτι ήταν περισσότερο γνωστό με τη φωνή γνωστού τραγουδιστή, αυτοί διάλεξαν την πρωτότυπη εκτέλεση. Ήταν 7 χρονών παιδιά και όταν τους ρώτησα γιατί το έκαναν δεν μπορούσαν να το εξηγήσουν, αλλά το είχα χαρεί γιατί μπόρεσαν να διακρίνουν το αυθεντικό.
Στην εταιρεία πώς αντέδρασαν όταν άκουσαν για πρώτη φορά τον τελευταίο σου δίσκο;
Στην αρχή στην Lyra δεν τον ήθελαν, μου έλεγαν ότι δεν θα πουλήσει, δέχτηκαν ωστόσο να τον βγάλω. Θα τον έβγαζα και μόνος μου, δεν υπήρχε περίπτωση, προς τα εκεί είχα προσανατολιστεί, αλλά τελικά άλλαξαν γνώμη. Δεν το βλέπω έτσι, αν θα αρέσει ή όχι στον κόσμο δηλαδή. Για να είμαι ειλικρινής, θέλω να αρέσει, αλλιώς δεν θα τον κυκλοφορούσα, αλλά δεν είναι ο κόσμος που σκέφτομαι όταν γράφω κομμάτια. Ό,τι έρχεται από μέσα μου και το φιλτράρω, θέλω να το βγάζω.
Γιατί σε ενοχλεί ο όρος «έντεχνο» για τη μουσική σου;
Κατ' αρχήν πιστεύω ότι οι λέξεις φυλακίζουν. Τις χρησιμοποιούμε για να καθορίσουμε πράγματα που είναι ακαθόριστα, να τα εντάξουμε κάπου για να μπορέσουμε να τα μελετήσουμε. Νομίζω ότι είναι άδικο να συμβαίνει αυτό στη μουσική, να την βάλουμε δηλαδή πάνω σ' έναν πάγκο και σαν τον Προκρούστη να την τεμαχίζουμε. Καλό είναι να αφήσουμε τη μουσική έξω απ' τις λέξεις, αυτός είναι ο βασικός λόγος. Ο δεύτερος είναι ότι κρύβει μία έπαρση η λέξη «έντεχνο». Θεωρώ, πράγματι, ότι δεν είμαι έντεχνος, ειδικά στη μουσική -γιατί δεν την έχω σπουδάσει, λειτουργώ πρωτόγονα τελείως. Δεν ξέρω σχεδόν να παίζω, δεν έχω καλή φωνή, τι σόι έντεχνος είμαι; Ακόμα και στον στίχο, ο λυρισμός που χαρακτηρίζει το έντεχνο προσωπικά τον απεχθάνομαι.
Έχεις μια απ' τις δημοφιλέστερες ελληνικές σελίδες στο MySpace, ασχολείσαι προσωπικά μαζί της;
Όχι, δεν έχω ιδέα ποιος την έχει φτιάξει, πάντως, δεν είμαι εγώ. Υπάρχει και ένα site που λέγεται «Κοιλάδα των Τεμπών» που αναφέρεται σε μένα, αλλά ούτε με αυτό έχω σχέση.
Σε ενοχλεί όταν βλέπεις τα κομμάτια σου να τα μοιράζονται στο ίντερνετ;
Με ενοχλεί μόνο μία περίπτωση: όταν κάποιοι βγάζουν χρήματα απ' αυτό. Όταν δεν βγάζουν χρήματα δεν μ' ενοχλεί καθόλου· μάλιστα, έχω την αίσθηση ότι οι άνθρωποι που κατεβάζουν με μανία μουσική είναι αυτοί που αγοράζουν περισσότερο. Ο δημιουργός δεν έχει να χάσει τίποτα από αυτό, φτάνει η μουσική σου σε περισσότερο κόσμο και τους στέλνει στα live σου. Ειδικά κάποιος που σε έχει μάθει απ' το mp3 και έρθει να σε δει ζωντανά, παθαίνει σοκ απ' την διαφορά στην ποιότητα του ήχου.
Στον τελευταίο δίσκο σου έχεις χρησιμοποιήσει αρκετά ηλεκτρονική μουσική. Μπορεί να έχει ψυχή ένα έργο φτιαγμένο από υπολογιστές και μόνο;
Με έχει προβληματίσει αυτό. Και πριν φτιάξω το δίσκο και κατά τη διάρκεια και μετά. Η αγωνία μου ήταν αν όντως αυτό που έκανα έχει ψυχή μέσα του, αν έχει θετική ενέργεια, αν πάλλεται κάτι, αν μπορεί να δημιουργήσει συγκίνηση. Τελικά νομίζω ότι μπορεί. Μπορεί να είναι σχετικά νέο μέσο ο υπολογιστής, αλλά μπορεί να φτιάξει ηχητικά περιβάλλοντα και να δημιουργήσει συναισθήματα καινούργια, που δεν έχουν ξαναβιωθεί, κι αυτό για μένα είναι το πιο ενδιαφέρον -όταν ανακαλύπτουμε μέσα απ' την τέχνη συναισθήματα νέα, που δεν τα έχουμε ξαναζήσει. Υπάρχουν τέτοια. Εξάλλου, ο υπολογιστής είναι όργανο. Αν το χειριστείς με αυθεντικότητα, βοηθάει.
Τα τελευταία χρόνια -και όχι μόνο στην Ελλάδα- έχω την αίσθηση ότι έχει υποβαθμιστεί ο ρόλος του συνθέτη, του δημιουργού, προβάλλονται κυρίως οι τραγουδιστές, γιατί νομίζεις ότι συμβαίνει αυτό;
Αυτό νομίζω ότι το δημιούργησαν οι εταιρείες, γιατί μπορούν πολύ πιο εύκολα να χειριστούν και να κατευθύνουν έναν τραγουδιστή ή μια τραγουδίστρια, παρά έναν ολοκληρωμένο δημιουργό. Συνήθως, όχι πάντα. Ο τραγουδιστής είναι κατά κάποιον τρόπο η βιτρίνα, γι' αυτό πρέπει να αλλάζει κάθε εποχή την εμφάνιση. Ο δημιουργός στηρίζεται σε άλλο πράγματα, δεν βασίζεται μόνο στη φωνή, μπορεί να κρατήσει αποθέματα δημιουργικότητας για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Πόσο επηρεάζεστε στα live από την αντίδραση του κοινού, ειδικά στην επαρχία που ο κόσμος έρχεται δεν έχει επιλογές και έρχεται απλά για να βγει;
Υπάρχουν δύσκολες βραδιές, πράγματι. Είναι αλληλεπίδραση όλο αυτό το πράγμα, επηρεάζει το ένα το άλλο, έχουν υπάρξει βραδιές που ο κόσμος δεν σε ξέρει και είναι δύσκολος, συμβαίνει όμως κι εμείς να μην είμαστε καλά και να το εισπράττει ο κόσμος. Ένας φίλος μου μουσικός έλεγε ότι ο μουσικός πρέπει να ανάβει μια φωτιά στο κέντρο του μαγαζιού και να την τροφοδοτεί όλο το βράδυ με ξύλα. Αν δεν έχει τη δύναμη να ανάψει και να τροφοδοτεί αυτή τη φωτιά, την έβαψε. Σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη το κοινό είναι καλύτερο, γιατί σε έχει επιλέξει. Δεν υπάρχει ιδανικό κοινό, υπάρχει ιδανική στιγμή. Σπανίως συμβαίνουν, αλλά υπάρχουν κάποιες στιγμές που οδηγούνται όλοι στην έκσταση.
Πές μου κάτι που θεωρείς υπερεκτιμημένο στην εποχή που ζούμε.
Υπερεκτιμημένοι είναι οι περισσότεροι καλλιτέχνες στις σημερινές κοινωνίες, γιατί ο καλλιτέχνης κατά βάση είναι ένας άνθρωπος που κάνει ό,τι κάνει για να περάσει καλά, να περάσει τη ζωή του όσο πιο ανώδυνα γίνεται μέσα στο χάος της ύπαρξης. Είναι -να το πω χοντροκομμένα- καλοπερασάκιας. Γιατί λοιπόν να στρέφονται τα φώτα της δημοσιότητας στους καλλιτέχνες; Δεν μπορώ να το κατανοήσω. Και δεν ξέρω γιατί τώρα μιλάω, ποιος ο λόγος; Γιατί να ενδιαφέρει τι θα πω εγώ που έφτιαξα ένα δίσκο, και όχι π.χ. ο χειριστής του ελικοπτέρου που έριχνε στο Τσέρνομπιλ μπετόν για να μην πεθάνουν χιλιάδες άνθρωποι; Ποιος τον ξέρει αυτόν;
Τι είναι αυτό που κάνει ένα έργο να αντέξει στο χρόνο;
Νομίζω όταν έρχεται από το συλλογικό ασυνείδητο.
Ζεις μόνο από τη μουσική σου, αποκλειστικά, ή κάνεις και κάτι άλλο επαγγελματικά;
Για αρκετά χρόνια, και μέχρι πριν από τρία-τέσσερα, δούλευα ως μηχανολόγος μηχανικός, και μάλιστα στη χειρότερη ειδικότητα: εργολάβος δημοσίων έργων. Κι επειδή η ερώτηση ήταν συχνά «μα πώς τα καταφέρνεις;», απαντούσα ότι αμαρτάνω με τις εργολαβίες και εξομολογούμαι με τη μουσική…