Ο μοναχικός θρήνος

Το ζεϊμπέκικο είναι σαν το «Πάτερ Ημών». Τα είπες όλα με τη μία
Το ζεϊμπέκικο δύσκολα χορεύεται. Δεν έχει βήματα· είναι ιερατικός χορός με εσωτερική ένταση και νόημα που ο χορευτής οφείλει να το γνωρίζει και να το σέβεται.

Είναι η σωματική έκφραση της ήττας. Η απελπισία της ζωής. Το ανεκπλήρωτο όνειρο. Είναι το «δεν τα βγάζω πέρα». Το κακό που βλέπεις να έρχεται. Το παράπονο των ψυχών που δεν προσαρμόστηκαν στην τάξη των άλλων.

Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται ποτέ στην ψύχρα ει μη μόνον ως κούφια επίδειξη. Ο χορευτής πρέπει πρώτα «να γίνει», να φτιάξει κεφάλι με ποτά και όργανα, για να ανέβουν στην επιφάνεια αυτά που τον τρώνε.

Η περιγραφή της προετοιμασίας είναι σαφής:

Παίξε, Χρήστο, το μπουζούκι,

ρίξε μια γλυκιά πενιά,

σαν γεμίσω το κεφάλι,

γύρνα το στη ζεϊμπεκιά.

(Τσέτσης)

Ο αληθινός άντρας δεν ντρέπεται να φανερώσει τον πόνο ή την αδυναμία του· αγνοεί τις κοινωνικές συμβάσεις και τον ρηχό καθωσπρεπισμό. Συμπάσχει με τον στίχο ο οποίος εκφράζει σε κάποιον βαθμό την προσωπική του περίπτωση, γι' αυτό επιλέγει το τραγούδι που θα χορέψει και αυτοσχεδιάζει σε πολύ μικρό χώρο ταπεινά και με αξιοπρέπεια. Δεν σαλτάρει ασύστολα δεξιά κι αριστερά· βρίσκεται σε κατάνυξη. Η πιο κατάλληλη στιγμή για να φέρει μια μαύρη βόλτα είναι η στιγμή της μουσικής γέφυρας, εκεί που και ο τραγουδιστής ανασαίνει.

Ο σωστός χορεύει άπαξ· δεν μονοπωλεί την πίστα. Το ζεϊμπέκικο είναι σαν το «Πάτερ Ημών». Τα είπες όλα με τη μία.

Τα μεγάλα ζεϊμπέκικα είναι βαριά, θανατερά:

Ίσως αύριο χτυπήσει πικραμένα

του θανάτου η καμπάνα και για μένα.

(Τσιτσάνης)

Τι πάθος ατελείωτο που είναι το δικό μου,

όλοι να θέλουν τη ζωή κι εγώ το θάνατό μου.

(Βαμβακάρης)

Το ζεϊμπέκικο δεν σε κάνει μάγκα*· πρέπει να είσαι για να το χορέψεις. Οι τσιχλίμαγκες με το τζελ που πατάνε ομαδικά σταφύλια στην πίστα εκφράζουν ακριβώς το χάος που διευθετεί η εσωτερική αυστηρότητα και το μέτρο του ζεϊμπέκικου.

Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται σε οικογενειακές εξόδους ή γιορτές στο σπίτι· απάδει προς το πνεύμα. Πόσο μάλλον όταν υπάρχουν κουτσούβελα που κυκλοφορούν τριγύρω παντελώς αναίσθητα.

Είναι χορός μοναχικός.

¼ταν το μνήμα χάσκει στα πόδια σου, ο τόπος δεν σηκώνει άλλον. Είναι προσβολή να ενοχλήσει μια ξένη κι απρόσκλητη παρουσία. Γι' αυτό κάποιοι ανίδεοι αριστεροί διανοούμενοι ερμήνευσαν την επιβεβλημένη ερημία του χορού με τα δικά τους φοβικά σύνδρομα· αποκάλεσαν το ζεϊμπέκικο «εξουσιαστικό χορό», που περιέχει, δήθεν, μια «αόρατη απειλή». Είδαν, φαίνεται, κάποιον σκυλόμαγκα να χορεύει και τρόμαξαν. ¼μως, και έναν κυριούλη αν ενοχλήσεις στο βαλσάκι του, κι αυτός θα αντιδράσει.

Το ζεϊμπέκικο δεν είναι γυναικείος χορός.

Απαγορεύεται αυστηρώς σε γυναίκα να εκδηλώσει καημούς ενώπιον τρίτων· είναι προσβολή γι' αυτόν που τη συνοδεύει. Αν δεν είναι σε θέση να ανακουφίσει τον πόνο της, αυτό τον μειώνει ως άντρα και δεν μπορεί να το δεχτεί.

Και στο μάτι δεν κολλάει.

Μια γυναίκα δεν είναι μάγκας· είναι θηλυκό ή τίποτα. Κι ένας άντρας, πρώτα αρσενικό και μετά όλα τ' άλλα. Αυτό είναι το αρχέτυπο. Κι αν το εποικοδόμημα γέρνει καμιά φορά χαρωπά, η βάση μένει ακλόνητη. Εξαιρούνται οι γυναίκες μεγάλης ηλικίας που μπορεί να έχουν προσωπικά βάσανα: χηρεία ή πένθος για παιδιά.

(Κι όμως είδα σπουδαίο ζεϊμπέκικο από δύο γυναίκες· τη Λιλή Ζωγράφου, που αυτοσχεδίαζε έχοντας αγκαλιάσει τον εαυτό της από τους ώμους με τα χέρια χιαστί σαν αρχαία τραγωδός· και μια νεαρή πουτάνα σε ένα καταγώγιο των Τρικάλων, πιο αυτεξούσια απ' όλους τους αρσενικούς εκεί μέσα.)

Η μεγάλη ταραχή είναι οι χωρικοί. Σε πλατείες χωριών, με την ευκαιρία του τοπικού πανηγυριού ή άλλης γιορτής, κάτι καραμπουζουκλήδες ετεροδημότες χορεύουνε ζεϊμπέκικο στο χώμα· προφανώς για να δείξουνε στους συγχωριανούς τους πόσο μάγκες γίνανε στην πόλη. Οι άνθρωποι της υπαίθρου δεν έχουν μπει στο νόημα κι ούτε μπορούν να εννοήσουν. Τα δικά τους ζόρια είναι κυκλικά· έρχονται, περνάνε και ξαναέρχονται σαν τις εποχές του χρόνου. Δεν είναι όλη η ζωή ρημάδι. Γι' αυτό χορεύουν εξώστρεφα, κάνουν φούρλες, σηκώνουν το γόνατο ή όλο το πόδι, κοιτάνε τους γύρω αν τους προσέχουν, χαμογελάνε χορεύοντας. Μιλάνε με τον Θεό των βροχών και του ήλιου, όχι τον σκοτεινό Θεό του χαμόσπιτου και των καταγωγίων.

Δεν γίνεται καν λόγος για το τσίρκο που χορεύει επιδεικτικά, σηκώνει τραπέζια με τα δόντια και ισορροπεί ποτήρια στο κεφάλι του. Ή τη φρικώδη καρικατούρα ζεϊμπέκικου που παρουσιάζουν οι χορευτές στις παλιές ελληνικές ταινίες και προσφάτως στα τηλεοπτικά σόου.

Το ζεϊμπέκικο είναι κλειστός χορός, με οδύνη και εσωτερικότητα. Δεν απευθύνεται στους άλλους. Ο χορευτής δεν επικοινωνεί με το περιβάλλον. Περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, τον οποίο τοποθετεί στο κέντρο του κόσμου. Για πάρτη του καίγεται, για πάρτη του πονάει και δεν επιζητεί οίκτο από τους γύρω. Τα ψαλίδια, τα τινάγματα, οι ισορροπίες στο ένα πόδι είναι για τα πανηγύρια. Το πολύ να χτυπήσει το δάπεδο με το χέρι «ν' ανοίξει η γη να μπει».

Και, όσο χορεύει, τόσο μαυρίζει.

Πότε μ' ανοιχτά τα μπράτσα μεταρσιώνεται σε αϊτό που επιπίπτει κατά παντός υπεύθυνου για τα πάθη του και πότε σκύβει τσακισμένος σε ικεσία προς τη μοίρα και το θείο.

Τα παλαμάκια που χτυπάνε οι φίλοι ή οι γκόμενες καλύτερα να λείπουν. Ο πόνος του άλλου δεν αποθεώνεται. Το πιο σωστό είναι να περιμένουν τον χορευτή να τελειώσει και να τον κεράσουν. Να πιούνε στην υγειά του· δηλαδή να του γιάνει ο καημός που τον έκανε να χορέψει.

Ειπώθηκε πως το ζεϊμπέκικο σβήνει.

Ο αρχαϊκός χορός της Θράκης που τον μετέφεραν οι ζεϊμπέκηδες στη Μικρά Ασία και τον επανέφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες του 1922 έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο· δεν έχει θέση σε μια νέα κοινωνία με άλλα αιτήματα και άλλες προτεραιότητες.

Μπορεί και να γίνει έτσι.

Αν χαθούν η αδικία, ο έρωτας και ο πόνος· αν βρεθεί ένας άλλος τρόπος που οι άντρες θα μπορούν να εκφράζουν τα αισθήματά τους με τόση ομορφιά και ευγένεια, μπορεί να χαθεί και το ζεϊμπέκικο.

¼μως βλέπεις μερικές φορές κάτι παλικάρια να γεμίζουν την πίστα με ήθος και λεβεντιά που σε κάνουν να ελπίζεις όχι απλώς για τον συγκεκριμένο χορό, αλλά για τον κόσμο ολόκληρο.

---

* Ο μάγκας είναι άντρας σεμνός, καλοντυμένος και μοναχικός. Δεν είναι επιδεικτικό κουτσαβάκι και αλανιάρης. ¼πως αναφέρεται και στο Μείζον Ελληνικό Λεξικό, «μάγκας: έξυπνος και με συμπεριφορά που ταιριάζει σε άντρα».



Πηγή: το άρθρο είναι του Διονύση Χαριτόπουλου
από την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ , 14-09-2002

Πολύ ωραίο άρθρο

+1

Ώπα!

Ο Χαριτόπουλος συνοψισε ωραία το -κατ' αυτόν τουλάχιστον- αυθεντικό ήθος μιας μορφής έκφρασης που έχει ξεπεραστεί πια ή μάλλον έχει μετεξελιχτεί σε αυτό που ξέρουμε όλοι.
Αν έλειπε και αυτη η τραβηγμένη απ τα μαλιά προσπάθεια \"εξελληνισμού\" ή μάλλον, \"αποτουρκοποίησης\" της καταγωγής του ζεϊμπέκικου που φαίνεται να υιοθετεί, θα ήταν άψογος.

Πληροφορήθηκα μεσα απο ενα group του Facebook ότι ο Δημος Καισαριανης οργανωνει αυτες τις μερες ενα φεστιβαλ μικρασιατικών χορών. Διαβαζοντας το κειμενο της παρουσιασης βρηκα την ιδια \"θεωρια\" για την καταγωγη του ζεϊμπεκικου που μνημονεύεται και στο ωραιοτατο κειμενο του Χαριτοπουλου και το επαναφερω για να κανω ενα σχετικο σχολιο, αν και δεν ενδιαφερει αμεσα αυτο το φορουμ.

Αναρωτιέμαι, ποσο βασιμη μπορεί να είναι μια άποψη που συνδέει τους ζεϊμπέκους και το θρυλικό χορό τους, με τους... Θράκες και τους Φρύγες;

Μα οι γλώσσες εκείνων των λαών έπαψαν να μιλιούνται ήδη από τον 3ο - 4ο αιώνα το αργοτερο... Και σιγουρα πολυ νωριτερα θα είχε χαθεί μεσα στο χαρμάνι του ελληνιστικού και ρωμαϊκού κόσμου και ο οποιος ιδιαίτερος πολιτισμός είχανε, ο οποίος έτσι κι αλλιώς είναι ελάχιστα γνωστός. Είναι δυνατό να υπάρχουν πολιτισμικά στοιχεία αναγνωρίσιμα ως θρακικα ή φρυγικα, τοσους αιώνες μετά, σ' αυτό το χωνευτήρι λαών και πολιτισμών που ειναι τα Βαλκάνια και η Μικρασια;

Φαίνεται όμως ότι αυτα είναι ψιλα γραματα για τους εμπνευστες αλλης μιας περηφανης ρομέικης αερογέφυρας με την αρχαιότητα (παλιά μου τεχνη...)

¼τι ο λαϊκός πολιτισμός της νεότερης μουσουλμανικής και τουρκόφωνης Μικρασίας, κομάτι του οποίου είναι οι ζεϊμπέκοι, περιέχει και απομειναρια απο τις παραδόσεις των παλιότερων (εξισλαμισμενων και εκτουρκισμενων) κατοίκων, δεν αμφισβητείται.

Αποψεις ομως που δεν έδιναν καθαρες και \"εθνοφελείς\" απαντησεις δεν ήσαν συμβατές με την αναγκη δημιουργίας εθνικών μαντριών με καθαρό και ομοιογενή λαό με διακριτό \"εθνικο\" πολιτισμό και επομένως δε μπορουσαν να εχουν καμια τυχη με τις συνθηκες που επικρατουσαν μεχρι τη μεταπολίτευση.

Θυμηθειτε βεβαια κιολας ότι προπολεμικα η μουσικη παραδοση του ρεμπετικου ηταν για την κυριαρχη πνευματική και ιδεολογικη ταξη \"τουρκικη\" και \"αντεθνική\".
Αφου όμως η προσπάθεια που ξεκινησε μεταπολεμικα να γινει αποδεκτο το ρεμπετικο είχε τελικο αποτελεσμα την ενσωματωση της μουσικής αυτης παραδοσης στην εθνικη κουλτουρα, και την μετεπειτα θεμελιακη επιρροή της στη διαμορφωση του συγχρονου \"πανελλήνιου\" αστικού λαϊκού τραγουδιού, προέκυψε με τη σειρα της και η αναγκη για απαλλαγη του στο μετρο του δυνατού απο υποψιες τουρκικης καταγωγης.

Στα χρονια μας με την ελευθερια εκφρασης κατακτημενη πια, η πολυ - πολιτισμικότητα κερδιζει εδαφος αλλαζοντας συνειδησεις και στασεις αλλα απο την άλλη, αποψεις που κολακεύουν την υποτιθεμενη \"ελληνική\" μοναδικότητα, ανωτερότητα και δε συμαζεύεται, όσο αυθαίρετες και τρελές κι αν είναι, κυκλοφορούν ευρυτατα και τείνουν να διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό το φαντασιακό του μεσου νεοέλληνα, μεσα στο κυμα του κωμικοτραγικού εθνικισμού όπου παραδέρνει τα τελευταία 17 χρόνια.

Πώς να παραδεχτούμε λοιπον ότι ο χορός που θεωρειται ότι κατεξοχήν εκφράζει την \"ελληνική\" λεβεντια έχει τη ρίζα του στη νεότερη τουρκόφωνη Μικρασία; Με τιποτα !
Αληθινό είναι το εθνικό, έτσι δεν είπε και ο εθνικός ποιητής;

Οι δε Τούρκοι απ' τη μεριά τους δεν αμφιβάλλουν καθόλου για την καθαρή τουρκο - ασιατικη προέλευση των ζεϊμπέκων και της κουλτούρας τους, κατά την κρατούσα άποψη τουλάχιστο.

Επομενες παραδόσεις στην ενότητα ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΕΘΝΙΚΟΙ χοροί του μαθήματος ΠΑΤΡΙΔΟγνωσία: Τσάμικος, Χασαποσέρβικος <br><br>Το μήνυμα διορθώθηκε από τον/την: sonoro, στις: 06/06/2008 22:42

Ο αρθρογράφος αναφέρεται σε μιά εκδοχή για την προέλευση του ζειμπέκικου. Δεν ξέρω κατα πόσο υιοθετεί κι ο ίδιος την τακτική της αποτουρκοποίησης της καταγωγής του χορού ή πόσο την υιοθέτησαν και οι διαφοροι μελετητές επιστήμονες ωστε να βγάλουν τα συμπεράσματα τους, πάντως η συγκεκριμένη εκδοχή συνοψίζεται στα εξής:

Ο ζειμπεκικος ήταν χορός της Θράκης και δημιουργήθηκε απο την φυλή των ζειμπεκηδων, οι οποίοι αργότερα αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν στα παράλια της Μ.Ασιας και όπως ήταν λογικό να εκμουσουλμανισθούν. Πιθανότατα πρόσφυγες τον έφεραν έπειτα στην Ελλάδα (δεν λέω 'επανέφεραν').

Σύμφωνα τώρα με θεωρίες πάνω σε αυτό,ήταν χορός που έζησε στα παράλια και όχι στην καρδιά της Τουρκίας, γεγονός που ,όπως ισχυρίζονται, φαίνεται και απο το γεγονός ότι κανένας στα βάθη της Τουρκίας δεν ξέρει να τον χορέψει ( ;; ).

Αν το ψάξεις βέβαια πέφτεις πάνω σε πολλά και διάφορα. Ας πούμε κάπου είχα διαβάσει πως και ο Ορφέας απεικονιζόταν με φέσι άρα και η Θράκη είχε πολύ έντονα τουρκικά στοιχεία τα οποία συνετέλεσαν και στη δημιουργία του χορού κλπ

Το θέμα είναι πως η ελληνική μουσική πάντα έπαιρνε στοιχεία απο άλλους λαούς και τα αφομοίωνε,τα άλλαζε,τα έκανε δικά της.. Ποιο το κακό να υιοθετήσαμε τον 'χορό των χορών' απο τους Τούρκους;

Υγ: Καλώς σας βρήκα.<br><br>Το μήνυμα διορθώθηκε από τον/την: Αλκης, στις: 07/06/2008 07:52