Print this page

Ανδρέας Εμπειρίκος

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975), από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές της Γενιάς του Τριάντα, υπήρξε εισηγητής του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα. Θεωρείται ένας από τους πιο εμπνευσμένους και πιο γόνιμους Έλληνες ποιητές του 20ού αιώνα, ένας από τούς κύριους εκπροσώπους του ελληνικού μοντερνισμού, πρωτοπόρος και ανανεωτής της νεώτερης ποίησής μας, τολμηρός και επαναστατικός στη σκέψη και στο λόγο του, οραματιστής και ένθερμος υποστηρικτής ενός εδεμικού, ερωτικού και απελευθερωμένου βίου.

Εικόνα του Ανδρέα ΕμπειρίκουΤον Μάρτιο του 1935 (11 χρόνια μετά την έκδοση του 1ου Μανιφέστου του Σουρεαλισμού από τον Andre Breton) κυκλοφορεί στην Αθήνα η Υψικάμινος, μια συλλογή με 63 πεζόμορφα ποιήματα. Τη συλλογή υπογράφει ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975), γόνος γνωστής οικογένειας εφοπλιστών, που ως τότε δεν είχε εκδώσει άλλο κείμενο. Η Υψικάμινος αποτελεί ένα μοναδικό βιβλίο της νεοελληνικής ποιητικής παραγωγής. Κανένας ποιητής πριν από την Υψικάμινο, αλλά και κανένας μετά από αυτήν, δεν συγκρότησε ένα βιβλίο τόσο αιρετικό και «ακατανόητο», που ωστόσο εξαντλήθηκε γρήγορα, «όχι από ενδιαφέρον, αλλά διότι θεωρήθηκε βιβλίο σκανδαλώδες, γραμμένο από ένα παράφρονα», όπως θυμάται ο ίδιος ο ποιητής. Χωρίς σημεία στίξεως, με γλώσσα κυρίως λόγια και εξεζητημένη, με φράσεις ατέρμονες, με άψογη σύνταξη αλλά χωρίς προφανή λογικό ειρμό η Υψικάμινος φαίνεται να ανταποκρίνεται στις επιταγές του ελεύθερου συνειρμού και της συνακόλουθης αυτόματης γραφής, που είχε διακηρύξει ο Andre Breton και η παρέα του. Δύσκολα όμως θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πειστικά ότι τα ποιήματα της Υψικαμίνου έχουν συγκροτηθεί «αυτόματα» ή «τυχαία», παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο Εμπειρίκος βεβαιώνει ότι τα ποιήματα αυτά δεν αναπτύσσονται πάντοτε «εντός των συνειδητών ορίων». Εικόνα του Ανδρέα ΕμπειρίκουΗ συνταγή δεν πρόκειται να επαναληφθεί, όμως αυτός ο πειραματισμός πέτυχε να αναδείξει το αυθεντικότερο κείμενο του ελληνικού υπερρεαλισμού.

Η επόμενη ποιητική συλλογή Ενδοχώρα (1945), όπως και ο μικρός τόμος των πεζών Γραπτών (1960), περιέχουν κείμενα που διέπονται από το πνεύμα του Υπερρεαλισμού, αλλά με προφανή ειρμό και συνέπεια λογική. Έτσι φαίνεται τώρα καθαρά πως, ό,τι κυρίως ενδιαφέρει τον Εμπειρίκο, είναι να διατηρήσει ζωντανή την ανατρεπτική και απελευθερωτική διάθεση του ευρωπαϊκού υπερρεαλιστικού κινήματος και να διακηρύξει το όραμα ενός κόσμου απαλλαγμένου από κάθε μορφή καταπίεσης, ενός κόσμου «άνευ ορίων και άνευ όρων». Η πολιτική, η κοινωνική και κυρίως η ερωτική απελευθέρωση αποτελεί το κύριο μέλημα του Εμπειρίκου, γεγονός που τον καθιστά τον κατεξοχήν Έλληνα οραματιστή ποιητή ενός παγκόσμιου συστήματος πολιτικής και κοινωνικής συμβίωσης. Η Πολιτεία του, η Οκτάνα (όπως περιγράφεται στην ομώνυμη συλλογή) «θα είναι η πρωτεύουσα του Νέου Κόσμου, εις την καρδιά του μέλλοντος και των ανθρώπων». Η πόλη αυτή θα είναι οικουμενική, γεμάτη ποίηση, έρωτα, ηδονή, δικαιοσύνη και ελευθερία. Το οκτάτομο μυθιστόρημα ο Μέγας Ανατολικός (1990-92), αποτελεί το εκτενέστερο και τολμηρότερο νεοελληνικό κείμενο, μέσα στο οποίο αναπτύσσονται με τόνο επικό όλες οι φαντασιώσεις, τα κηρύγματα και τα οράματα του Εμπειρίκου. Όπως έχει επανειλημμένως τονισθεί, ο Εμπειρίκος είναι ένας από τους δυο μείζονες ποιητές της Γενιάς του Τριάντα (ο άλλος είναι ο Γιώργος Σεφέρης) που μεταφέρει και καλλιεργεί στην Ελλάδα τον μοντερνισμό, και ειδικότερα την «επιθετική», όπως λέγεται μορφή του, τον Υπερρεαλισμό, κάτι που αλλάζει μια κι έξω τον ελληνικό ποιητικό χάρτη.

Το ποίημα Διάφανες αυλαίες που μελοποίησε ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου στο δίσκο Αγία Νοσταλγία είναι από τη συλλογή Ενδοχώρα.